Małoletnim Annie i Jadwidze, córkom Kazimierza Wielkiego z czwartego małżeństwa, które urodziły się niedługo przed śmiercią ojca, nie była pisana wielka sława i dopiero córka tej pierwszej, Anna Cylejska, miała dostąpić królewskich zaszczytów.
Zapomniane córki Kazimierza Wielkiego
Podobny los spotkał imienniczkę i córkę Elżbiety, najstarszej z Kazimierzówien, wydanej za księcia pomorskiego z dynastii Gryfitów, któremu urodziła co najmniej trójkę dzieci, z czego dwoje dożyło wieku dorosłego, a po jej śmierci wychowywało się na krakowskim dworze. Jednym była córka, imienniczka matki, w 1363 roku wydana za cesarza Karola Luksemburskiego, a drugim był syn Kaźko, który nigdy nie zrobił zawrotnej kariery i mimo planów dziadka nie odziedziczył korony Piastów, ten punkt testamentu został bowiem anulowany przez zwolenników Andegawenów.
Tymczasem Jadwiga, najmłodsza z córek Kazimierza Wielkiego, podobnie jak Kunegunda (starsza) zniknęły w pomroce dziejów, zupełnie jakby nie były dziećmi wielkiego króla. Zapomniana przez historię Kunegunda, wydana za Ludwika Rzymskiego, jednego z Wittelsbachów, z niewiadomych względów przez kilka lat po ślubie przebywała na krakowskim dworze ojca, a kiedy wreszcie dane jej było wyjechać do męża, nie zaznała przy nim za wiele szczęścia, zmarła bowiem bezpotomnie w 1357 roku, rok po swoim przybyciu do Brandenburgii. Z kolei Jadwiga została wydana za jakiegoś bliżej nieznanego księcia południowosłowiańskiego i… słuch po niej zaginął. Jan Długosz pisał co prawda, że jej mężem był książę o imieniu Romer, ale historycy są wobec tej informacji sceptyczni. Z kolei kronikarz Andrzej z Ratyzbony wspominał, że poślubiła jakiegoś księcia pogańskiego, w którym niektórzy dopatrują się bliżej nieznanego władcy bałkańskiego bądź ruskiego. Jak było naprawdę, trudno dociec. Nie wiadomo też, kiedy i w jakich okolicznościach Jadwiga zmarła. Na pewno stało się po jej ślubie, do którego doszło przed 1382 rokiem, i można się domyślać, że stał za nim dwór węgierski[1].
Rodzice Anny Cylejskiej
Andegawenowie zaaranżowali także małżeństwo Anny Kazimierzówny, która po dojściu do lat sprawnych poślubiła Wilhelma, hrabiego Celje (w dzisiejszej Słowenii), lennika Węgier. Stało się to przed 6 kwietnia 1380 roku, a więc jeszcze przed śmiercią Elżbiety Łokietkówny i spisaniem przez nią testamentu, w którym wspominała bratanicę jako hrabinę cylejską. Niewykluczone, że jakiś wpływ na wybór kandydata na męża dla młodziutkiej królewny miała żona Ludwika Węgierskiego, Elżbieta Bośniaczka, której kuzynka była żoną Hermana I cylejskiego, stryja pana młodego. Król Węgier wypłacił Annie w posagu dwadzieścia tysięcy dukatów, a jej oprawę zabezpieczył na jednym z miast austriackich, które hrabia Celje otrzymał jako zastaw[2].
O działalności Anny we włościach męża, niestety, niewiele wiadomo, choć pojawiają się sugestie, jakoby małżeństwo nie było specjalnie udane. Nie ma za to wątpliwości, że pod koniec 1380 roku lub w roku następnym urodziła córkę, której nadano jej imię. Jeśli mała Anna Cylejska miała jakiekolwiek rodzeństwo, nie dożyło ono śmierci ojca, zmarłego 19 sierpnia 1392 roku. Tym samym pozostała jedyną dziedziczką ojcowskich dóbr, w których pozostała pod opieką swojego stryja, Hermana II cylejskiego, kiedy dwa lata później jej matka ponownie wyszła za mąż – za Ulryka hrabiego Teck – i wyjechała z Celje. Osierocona przez ojca i pozostawiona przez matkę, wyrosła na osobę skromniutką i cichą, może nawet nieco zahukaną. Pewności siebie nie dodawał jej także brak urody, z powodu którego podobno omal nie doszło do zerwania zaręczyn z królem Polski Władysławem Jagiełłą, który po ujrzeniu narzeczonej nie potrafił ukryć rozczarowania[3].
Narzeczona dla króla
Według legendy Annę Cylejską, jako przyszłą małżonkę polskiego króla, miała wskazać jego pierwsza żona, umierająca w połogu Jadwiga Andegaweńska. W rzeczywistości chodziło raczej o względy bardziej prozaiczne, jak próba umocnienia praw litewskiego księcia do tronu Piastów przez ożenek z wnuczką Kazimierza Wielkiego. Dla zapomnianej przez Boga i ludzi hrabianki, która mimo około dwudziestu lat nie miała jeszcze męża, pojawienie się w 1401 roku polskiego poselstwa z prośbą o jej rękę było uśmiechem losu.
Niezwykły awans ubogiej i brzydkiej dziewczyny do roli królowej nie miał jednak nic wspólnego z bajką. Mimo zgody opiekuna na ślub z polskim królem i papieskiej dyspensy, która była konieczna ze względu na pokrewieństwo Anny z Jadwigą Andegaweńską (obie były prawnuczkami Władysława Łokietka), małżeństwo nie było sielanką. Musiała bowiem znosić liczne nieobecności i wybuchy zazdrości męża, a także – najpewniej niesłuszne – oskarżenia możnych o niewierność, a przed ślubem bała się, że w ogóle do niego nie dojdzie i że z piętnem wstydu powróci do Celje. Taki scenariusz wydarzeń był zresztą bardzo prawdopodobny, ponieważ rozczarowany narzeczoną Władysław Jagiełło robił, co mógł, aby odwlec datę ślubu: uciekał z Krakowa, spędzał czas na polowaniach, a nawet wyjechał na Litwę. W końcu jednak uległ pod naciskiem doradców.
Tymczasem hrabianka cylejska, radośnie powitana przez ludność polskiej stolicy, została ulokowana w jednym z miejscowych klasztorów, gdzie rozpoczęła intensywną naukę języka polskiego (w momencie przyjazdu znała tylko niemiecki). Wreszcie, po ośmiu miesiącach niepewności, 29 stycznia 1402 roku stanęła na ślubnym kobiercu. Ślub Anny z mniej więcej pięćdziesięcioletnim Jagiełłą odbył się w katedrze wawelskiej, gdzie rok później nastąpiła jej uroczysta koronacja[4].
Wesele i żałoba
Na wesele córki pośród licznych gości zjechała Anna Kazimierzówna, która dosyć długo zabawiła na Wawelu. Jako córka Kazimierza Wielkiego spotkała się z godnym przyjęciem i wydawać by się mogło, że zięć okazywał jej więcej względów niż świeżo poślubionej żonie. Jak Kazimierzówna czuła się na dworze, z którego została zabrana jako małe dziecko, można tylko domniemywać. Czy cokolwiek pamiętała z okresu wczesnego dzieciństwa? Czy czuła coś na kształt żalu do Boga lub Andegawenów o to, że nie było jej dane objąć dziedzictwa ojca? A może pokornie godziła się z przeznaczeniem? W końcu wynagrodziło ją ono triumfem córki, a później pięcioletniej wnuczki Jadwigi Jagiellonki, którą w 1413 roku na zjeździe w Jedlni ogłoszono dziedziczką tronu. Śmierci wnuczki, rzekomo otrutej w 1431 roku przez macochę, na szczęście nie dożyła, ale los nie oszczędził jej utraty córki, która zachorowała i zmarła w 1416 roku.
Epilog
W 1422 roku ponadpięćdziesięcioletnia Anna Kazimierzówna wraz ze swoim drugim mężem, hrabią Teck, z którym nie dochowała się żadnych dzieci, ufundowała kościół w Mindelheim, w zamian za co duchowni mieli modlić się za spokój duszy jej córki i rodziców. Trzy lata później sama spoczęła w nowo ufundowanej świątyni.
Los Anny i jej siostry Jadwigi, niemal zapomnianych córek Kazimierza Wielkiego z jego czwartego małżeństwa, wydaje się szczególnie przykry na tle niezwykłych karier niżej urodzonych Piastówien, które zostawały królowymi Węgier albo dzięki pobytowi na węgierskim dworze zyskiwały szansę na prestiżowe małżeństwo. Po części była to „zasługa” samego Kazimierza Wielkiego, którego związek z matką dziewcząt był postrzegany jako nielegalny, a po części Elżbiety Łokietkówny i jej syna, którzy dążyli do tego, aby sukcesja przypadła Andegawenom. Gdyby córka Anny Kazimierzówny urodziła syna, dziedzictwo objąłby prawnuk Kazimierza Wielkiego, po części Piast, ale tak się nie stało. Starą dynastię, która przez cztery stulecia panowała w Polsce, zastąpili potomkowie Jagiełły i jego czwartej żony – Jagiellonowie.
Fragment książki Piastówny na tronach Europy Barbary Faron
Śródtytuły pochodzą od redakcji
Bibliografia:
Anna Cylejska [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 1, s. 121.
Dąbrowski J., Elżbieta Łokietkówna 1305–1380, Kraków 2007.
Dokumenty polskie z archiwów dawnego Królestwa Węgier, t. 1 (do 1450 r.), wyd. i oprac. S.A. Sroka, Kraków 1998.
Jasiński K., Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań–Wrocław 2001.
Piastowie. Leksykon biograficzny, red. S. Szczur i K. Ożóg, Kraków 1999.
Śliwiński J., Powiązania dynastyczne Kazimierza Wielkiego a sukcesja tronu w Polsce, Olsztyn 2000.
Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Wrocław 2004.
Przypisy
[1] K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań–Wrocław 2001, s. 197–198, 204–205.
[2] S.A. Sroka, Anna [w:] Piastowie. Leksykon biograficzny…, s. 251–252.
[3] Córką Hermana II była Barbara Cylejska, synowa Elżbiety pomorskiej i cesarza Karola IV Luksemburskiego. […]
[4] Anna Cylejska [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 1, s. 121.
