Większość klasycznych baśni kończy się hucznym weselem pięknej i mądrej królewny z przystojnym i szlachetnym księciem. Z góry też wiadomo, że obydwoje obowiązkowo żyją długo i szczęśliwie. W prawdziwym życiu sprawy mają się nieco inaczej. Ślub jest końcem romantycznej historii i początkiem nowego, bardziej prozaicznego etapu w życiu. Para zaś, niestety, nie zawsze dożywa stu lat w zdrowiu, wzajemnym zachwycie i nieskończonej miłości. Co więcej, zdarzają się nawet mariaże bez udziału jednego z głównych zainteresowanych.
Taka sytuacja miała miejsce chociażby 25 stycznia 1502 roku w londyńskim pałacu Richmond, dzień po podpisaniu traktatu pokojowego między Anglią a Szkocją. Tego dnia księżniczka Małgorzata Tudor wychodziła za szkockiego króla Jakuba IV. Oblubieniec pozostał jednak w swoim rodzinnym kraju. W jego imieniu na ślubnym kobiercu stanął Patrick Hepburn hrabia Bothwell.
Babka dwunastoletniej panny młodej, lady Małgorzata Beaufort, gdy wychodziła za mąż po raz pierwszy, była w tym samym wieku co jej wnuczka. Bardzo dobrze pamiętała okoliczności swojego zbyt wczesnego zamążpójścia i szok, jaki wiązał się ze skonsumowaniem małżeństwa, ciążą i trudnym, wyniszczającym porodem, który ledwo przeżyła. Dlatego stanowczo sprzeciwiła się odesłaniu dziewczyny do Szkocji, zanim ta fizycznie nie dojrzeje do związku. W ten oto sposób zamężnej nastolatce, zanim połączyła się z wybranym dla niej mężczyzną, udało się spędzić dodatkowe osiemnaście miesięcy pod opiekuńczymi skrzydłami rodziny. Mimo że oficjalna koronacja Małgorzaty odbyła się dopiero w marcu 1504 roku, zaraz po ceremonii zaślubin zaczęto traktować ją jak królową Szkocji, honorując ją na równi z jej królewską matką.
Wyprawa na północ
Czas jednak płynął nieubłaganie. 27 lipca 1503 roku Małgorzata wraz z wielką świtą rozpoczęła swoją podróż do Szkocji. Miała tam osobiście poślubić Jakuba IV. Jej ojciec, Henryk VII, postanowił towarzyszyć najstarszej córce w pierwszym etapie drogi i odprowadzić ją do posiadłości Małgorzaty Beaufort w Northamptonshire. Stęskniona babcia czekała na wnuczkę i królewskiego syna w odnowionym i pięknie ozdobionym na tę okoliczność pałacu. Świętowano około dwóch tygodni. Zarówno Henrykowi, jak i lady Beaufort trudno było rozstać się z młodziutką Małgorzatą. Zbyt wiele cierpieli ostatnimi czasy. Ciążyło nad nimi rozdzierające wspomnienie niedawnej niespodziewanej śmierci pierworodnego syna Henryka, następcy tronu – księcia Artura – i umiłowanej królowej Elżbiety oraz jej nowo narodzonej córeczki Katarzyny. Dlatego pomimo nadziei na angielsko-szkocki pokój, którego gwarantem miał być ślub Małgorzaty i Jakuba z dynastii Stuartów, dla księżniczki i jej bliskich była to z pewnością bardzo trudna chwila. Pożegnalna uczta miała kameralny, rodzinny charakter. Zatroskany i przygnębiony żałobą ojciec wręczył córce w prezencie Księgę godzin, najbardziej popularny wtedy modlitewnik, i poprosił, by często pisała do niego listy.
Orszak ruszył dalej na północ. Kolejne przystanki obejmowały Grantham, York, Durham, Newcastle i Berwick, miasto, które wtedy należało do Anglii. Małgorzata spotkała Jakuba na początku sierpnia w zamku Dalkeith w Lamberton. Zanim go jednak ujrzała po raz pierwszy, usłyszała głośny tętent końskich kopyt. Oto nadjeżdżał król Szkocji wraz drużyną sześciuset jeźdźców, by godnie powitać szlachetną panią. Ślub pary, już bez udziału pośredników, odbył się 8 sierpnia w Edynburgu w opactwie Holyrood.
Wystawny ślub i huczne wesele
Dworzanie z obydwu królestw, bogato odziani w złoto, klejnoty, najdroższe atłasy, jedwabie, adamaszki i aksamity, towarzyszyli oblubieńcom w drodze do kościoła. Radosne głosy dzwonów mieszały się z wiwatami niezliczonej rzeszy mieszczan, którzy również chcieli uczestniczyć w tym ważnym wydarzeniu. Król i królowa wyglądali olśniewająco. Jakub wystąpił w złoconym dublecie i kurtce z rękawami ze szkarłatnej satyny, obszytej lamówką z czarnego aksamitu. Małgorzata pokazała się w równie strojnej sukni, zdobionej karmazynowym aksamitem, w pięknej złotej kolii wysadzanej perłami i wspaniałej koronie na upiętych włosach. Ceremonię poprowadzili arcybiskup Glasgow i arcybiskup Yorku. Po uroczystym nabożeństwie udano się na wystawną ucztę weselną. Szkocki poeta William Dunbar napisał na cześć Małgorzaty kilka powitalnych wierszy, m.in. The Thistle and the Rose i To Princess Margaret on her Arrival at Holyrood, wychwalające jej urodę, wdzięk i czar.
Charyzmatyczny małżonek
Mimo że Jakub traktował Małgorzatę z delikatnością i szacunkiem, początkowo bardzo tęskniła za domem i rodziną. Świadczą o tym listy, które młodziutka królowa pisała do swojego ojca. Jej małżeństwo było jednak, jak na królewskie standardy, stosunkowo szczęśliwe. Trzynastoletnia Małgorzata była co prawda młodsza od swojego męża o szesnaście lat, ale takie różnice wieku w królewskich rodzinach w tamtych czasach nikogo nie gorszyły. Jakub okazał się człowiekiem energicznym, błyskotliwym i obdarzonym charyzmą. Był oczytany i bardzo oddany ideałom rycerskim, biorąc sobie za wzór króla Artura. Interesował się literaturą, nauką, prawem, a nawet stomatologią i chirurgią. Władał aż siedmioma językami. Poddani kochali go, za jego panowania kraj się bogacił. Kwitła też sztuka. Królewski dwór przyciągał wielu znakomitych poetów, w tym wspomnianego już Williama Dunbara, Gavina Douglasa i Davida Lindsaya. Ponadto w Szkocji w tym czasie funkcjonowały aż trzy uczelnie wyższe. Jakub IV był człowiekiem intrygującym, atrakcyjnym, światłym i szlachetnym, z pewnością potrafiącym wzbudzić w swojej małoletniej żonie pozytywne uczucia.
Dramat rodzicielstwa
Nie wszystko jednak układało się pomyślnie. Do czasów zaręczyn z angielską księżniczką Jakub doczekał się już piątki zdrowych nieślubnych dzieci. Małżeństwo nie okazało się w tej sferze tak łaskawe. Królewską parę czekała seria dramatycznych niepowodzeń. Królowa zaszła w ciążę po raz pierwszy w roku 1506. Marzenie o następcy tronu ziściło się w lutym 1507 roku, gdy na świat przyszedł oczekiwany pierworodny syn – Jakub książę Rothesay. Niestety, ku wielkiej rozpaczy rodziców, dziecko zmarło tydzień po swoich pierwszych urodzinach. W lipcu 1508 roku królowa powiła córeczkę, która jednak przeżyła tylko kilka godzin. Październik 1509 roku przyniósł małżonkom nową nadzieję wraz z narodzinami Artura, kolejnego syna. Nieszczęśliwie i ten zmarł, przeżywszy zaledwie dziewięć miesięcy. 10 kwietnia 1512 roku zdesperowana para doczekała się następnego potomka. Nadano mu imię Jakub. Było to ich pierwsze dziecko, które przetrwało okres niemowlęctwa. Cała uwaga dworu skoncentrowała się teraz na małym chłopczyku, który za niewiele ponad rok miał zostać królem Jakubem V. Ponieważ potomstwo było niezwykle ważne dla losów całej dynastii i politycznej stabilizacji kraju, para starała się o kolejne dzieci. Jeszcze w listopadzie 1512 roku Małgorzata urodziła dziewczynkę, ale ona również żyła tylko kilka godzin. Można sobie wyobrazić, jak wielki ból czuli rodzice, których dzieci odchodziły jedno po drugim. Wydaje się jednak, że ta trauma, trwająca latami, zbliżyła królewskich małżonków.
Katastrofalna decyzja
W ciągu pierwszych lat rządów Henryka VIII, który objął angielski tron po śmierci swojego ojca Henryka VII w 1509 roku, stosunki polityczne ze Szkocją stopniowo się zaostrzały. W roku 1511 ambitny i agresywny Henryk przyłączył się do Ligi Świętej przeciwko Ludwikowi XII, królowi francuskiemu. Konsekwencją tego paktu była wyprawa przeciwko Francji. Ta z kolei powiązana była ze Szkocją tzw. Starym Sojuszem i teraz Francuzi zażądali od swojego sprzymierzeńca Jakuba IV stanowczej reakcji. Niestety, szkocki król nie posłuchał swojej żony, która była przeciwna tej wojnie, i drżąc o jego życie, błagała, by nie atakował Anglików. Nie powstrzymała go nawet kolejna ciąża królowej. Z ogromną armią wyprawił się na Anglię. Ostateczna bitwa miała miejsce 9 września 1513 roku pod Flodden. Naczelnym wodzem wojsk angielskich okazała się Katarzyna Aragońska, bratowa Małgorzaty, pełniąca tę funkcję podczas nieobecności Henryka VIII. Bezpośrednim dowódcą wojsk został zaś Thomas Howard, hrabia Surrey, ten sam, który dziesięć lat wcześniej konwojował młodą Tudorównę w drodze do Szkocji. Angielska armia odniosła miażdżące zwycięstwo. Król poległ, a jego ciało, przerzucone przez konia, obwożono ku uciesze gawiedzi ulicami Londynu podczas zwycięskiej defilady.
Owdowiała królowa
Po śmierci Jakuba IV jego „najdroższa małżonka”, zgodnie z ostatnim aktem woli zmarłego, została regentką na czas małoletności ich syna Jakuba V, który w chwili śmierci ojca miał zaledwie siedemnaście miesięcy. Funkcję tę miała pełnić pod warunkiem, że pozostanie wdową. Decyzja o przekazaniu regencji Małgorzacie była jednak nie w smak wielu szkockim wielmożom. Nie dość, że Małgorzata była kobietą, do tego Angielką, była także siostrą wrogiego króla, który właśnie zamordował ich miłościwego władcę. Życie królowej po śmierci męża nie wyglądało optymistycznie.
Historia jednak bywa przewrotna. Wydawało się, że owdowiała, do tego ciężarna Małgorzata, otoczona niesprzyjającymi jej ludźmi, jest skazana na klęskę. Nowy etap życia, w który wchodziła bez wspierającego ją małżonka, bez rodziny, na którą mogłaby liczyć, z pewnością wzbudzał w niej obawę co do dalszych losów. Tymczasem to jej potomkowie, a nie zwycięskiego Henryka VIII, przyczynią się do pogodzenia zwaśnionych stron. Doprowadzą do zakończenia wojen, zabliźnienia starych ran i zjednoczenia skłóconych niegdyś królestw.
Bibliografia
Thomas Penn, Henryk VII. Świt Anglii Tudorów, Wydawnictwo Astra, Kraków 2014.
Leanda de Lisle, Tudor: Passion. Manipulation. Murder. The Story of England’s Most Notorious Royal Family, Chatto & Windus, Great Britain 2013.
Marilee Hanson, Margaret Tudor Queen of Scotland Facts, Biography & Information http://englishhistory.net/tudor/relative/margaret-tudor/ [dostęp: 10 lutego 2015].
http://historia.org.pl/2015/07/22/matki-dynastii-tudorow-malgorzata-beaufort/
http://www.cosmicelk.net/tudorbastard.htm
http://tudortimes.co.uk/people/james-iv-his-wife-four-mistresses/proxy-marriage
http://digital.nls.uk/scotlandspages/timeline/1503.html
http://tudortimes.co.uk/people/james-iv-his-wife-four-mistresses/proxy-marriage
