Dziś znowu zrobiło się głośno o imigrantach z Afryki, a na forach internetowych toczą się zażarte spory. Wpuszczać ich do Europy czy nie? Co ciekawe, podobny dylemat miała Anglia za panowania Elżbiety I. Z tym że poddani Królowej Dziewicy żyli w czasach zupełnie odmiennych od dzisiejszej epoki pokoju i „tolerancji”.
Kim byli Blackmoores?
Paradoksalnie, najwięcej dokumentów na temat czarnoskórej społeczności w Anglii Tudorów pochodzi z końca okresu elżbietańskiego, kiedy wydano nakaz jej deportacji. Nie wiadomo jednak, czy obejmował on wszystkich, włącznie z osiadłymi tam w średniowieczu potomkami Maurów, czy tylko dotyczył niedawnych przybyszów z Afryki. Jedni byli niewolnikami, których Elżbieta I zezwoliła sprowadzać z Czarnego Lądu, a inni… wolnymi ludźmi!
Tak. W czasach, kiedy handlarze ludźmi uznawali czarnoskórych niewolników za istoty bez duszy, w Anglii żyła społeczność określana mianem Blackmoores. Jej istnienie potwierdzają liczne dokumenty prywatne i oficjalne, a także niektóre sztuki wielkiego Szekspira, który z dzisiejszej perspektywy był po prostu… rasistą. I co najciekawsze, tworzyli ją ludzie wolni, którzy cieszyli się taką samą swobodą i podlegali takiemu samemu prawu co wszyscy królewscy poddani. Sporo wzmianek na ich temat pochodzi z czasów Henryka VII, a jeszcze więcej z epoki elżbietańskiej, kiedy społeczność ta zaczęła się prężnie rozwijać. Przeważnie byli to Maurowie, których przodkowie wywodzili się z Afryki Północnej i najpewniej przybyli na wyspę w okresie wypraw krzyżowych. Jako rzemieślnicy i nie tylko, Blackmoores prowadzili interesy z Anglikami, a w niektórych przypadkach dochodziło nawet do asymilacji z miejscową ludnością poprzez małżeństwa.
Wspólnota ta zwiększyła się po konflikcie Anglii z Hiszpanią, kiedy do państwa Tudorów zaczęli przybywać czarni niewolnicy, oswobodzeni z przechwyconych hiszpańskich okrętów. Ich napływ, w połączeniu z kryzysem z lat 90. XVI wieku, spotkał się ze sprzeciwem. W tym trudnym okresie, kiedy wielu ludzi cierpiało głód i ubóstwo, od razu nasiliły się konflikty na tle rasowym i religijnym. Wielu londyńczyków przyczynę własnych problemów widziało w gniewie Bożym i winą za nie obarczyło sąsiadów, którym obca była „wiara w Chrystusa i jego Ewangelię”. W tej sytuacji (1596) „królowa niezadowolona z wielkiej liczby Negrów”, którzy „wkradli się do królestwa w czasie wojny Jej Wysokości z królem Hiszpanii, i są faworyzowani ku niezadowoleniu własnych poddanych”, wystosowała oficjalne pismo do burmistrza Londynu. Oświadczyła w nim, że wszyscy emigranci powinni zostać odesłani do Hiszpanii i Portugalii. Kulminacją tego konfliktu była ustawa deportacyjna z roku 1601.
Trudno powiedzieć, ilu Negrów i Blackmoores wyjechało, a ilu pozostało wówczas w Anglii. Wiadomo jednak, że od czasu renesansu do połowy XVIII wieku stanowili oni od jednego do trzech procent ludności stolicy. Królowa zaś nadal zatrudniała na dworze ciemnoskórych muzyków i tancerzy.
Trębacz w turbanie
Najsłynniejszym przedstawicielem Blackmoores był niejaki John Blanke. Niestety, jego pochodzenie oraz miejsce i czas urodzenia są nieznane. W manuskrypcie The Westminster Tournament Roll znajdują się jednak dwie miniatury, na których – według historyka Sydneya Anglo – został przedstawiony wspomniany Blanke. Zarówno ten manuskrypt, jak i dokumenty z 1507 roku wskazują, że Blanke był pochodzenia afrykańskiego, choć jego przydomek, pochodzący zapewne od francuskiego słowa blanc lub hiszpańskiego blanco, zdaje się sugerować, że mógł być Mulatem. Chyba że chodzi o zniekształcone słowo black, oznaczające po prostu czarny kolor skóry.
The Westminster Tournament Roll dokumentuje przebieg najwspanialszego turnieju, urządzonego za panowania Henryka VIII w Westminsterze w dniach 12–13 lutego 1511 roku. Powodem jego organizacji były narodziny upragnionego następcy tronu – Henryka, księcia Kornwalii. Niespełna dwumiesięczny chłopiec zmarł dziesięć dni później, lecz iluminowany manuskrypt zachował się do naszych czasów, dając wgląd w ówczesne obyczaje. Jest również dowodem na to, że Tudorowie zatrudniali na swoim dworze czarnoskórych poddanych.
Obok króla ukazanego w centralnym miejscu, w otoczeniu pieszych, urzędników i dostojników dworu, widać tam sześciu konnych trębaczy z instrumentami, z których zwisają tkaniny z godłami Anglii. Wśród nich tylko jeden nosi nakrycie głowy – żółto-brązowy turban – i wyróżnia się ciemnym kolorem skóry. Sam fakt, że w królewskim orszaku znalazł się ciemnoskóry człowiek, świadczy o jego wielkim talencie i względach, jakimi darzył go monarcha. Należy bowiem pamiętać, że członkami świty nie mogli być przypadkowi ludzie i że stanowisko królewskiego trębacza było wielkim zaszczytem.
Tak oto ciemnoskóry trębacz stał się mimowolnie głównym bohaterem manuskryptu, który miał uwiecznić turniej i dawno zapomnianego małego księcia. Czy jest to John Blanke? Nie ma pewności.
Tajemniczy John Blanke
John Blanke nie był zjawiskiem nietypowym, ponieważ na europejskich dworach od co najmniej XII wieku panowała moda na zatrudnianie afrykańskich muzyków. Przypuszcza się, że przybył on do Anglii w orszaku Katarzyny Aragońskiej, która w 1501 roku poślubiła Artura, księcia Walii. I jest to tym bardziej prawdopodobne, że Hiszpania sąsiadowała z Afryką Północną, a w jej długiej historii nie brakowało okresów współpracy i konfliktów z tym regionem. Ponadto nieco wcześniej, bo w 1492 roku, rodzice Katarzyny, Królowie Katoliccy – Ferdynand i Izabela – zdobyli muzułmańską Grenadę, a na Półwyspie Iberyjskim pozostało wielu dawnych poddanych kalifa, którzy po rekonkwiście przeszli na chrześcijaństwo1.
Teoria ta budzi wiele sprzeciwów, ponieważ w żadnym dokumencie nie ma słowa o obecności Johna Blanke’a w orszaku Katarzyny. Ponadto w królewskich rachunkach pojawia się on dopiero pod datą 1507, gdy został zatrudniony – początkowo na rok. Wiadomo też, że Tudorowie przyjmowali muzyków z całej Europy kontynentalnej, więc równie dobrze mógł pochodzić z Portugalii lub Włoch, gdzie istniały duże populacje Afrykańczyków.
Poczynając od listopada 1507 roku, w księgach rachunkowych, w których skrupulatnie odnotowywano wypłaty dla dworskich muzyków, kilkakrotnie pojawiają się wzmianki: „dla Johna Blanke’a, czarnego trębacza”, i na ich podstawie można stwierdzić, że był on zatrudniony najpierw przez Henryka VII, a od 1509 roku przez Henryka VIII. Pierwszy z władców, który zapisał się w historii jako wielki skąpiec, wypłacał mu miesięcznie 20 szylingów (osiem pensów na dzień). Znacznie hojniejszy był Henryk VIII, który objął utalentowanego muzyka szczególnym patronatem. Z rachunków królewskiego skarbu wynika bowiem, że otrzymywał on 16 pensów dziennie i dodatkowe wynagrodzenie podczas turniejów. Mimo to Blanke skarżył się, że taka płaca mu nie wystarcza i nie jest godna oddanego i wiernego sługi.
W latach 1507–1512 Blanke był jednym z ośmiu królewskich trębaczy, którym przewodził Peter de Casa Nova. Jako elitarny sługa, brał udział w najważniejszych uroczystościach państwowych. 11 maja 1509 roku grał na pogrzebie Henryka VII, odziany w żałobną czerń, 24 czerwca podczas koronacji Henryka VIII wystąpił w szkarłatach, a potem brał udział w rozlicznych turniejach.
W świetle zachowanych dokumentów, wielki turniej w Westminsterze był jego ostatnim. John Blanke nieoczekiwanie zniknął. Niektóre źródła wskazują, że ożenił się w 1512 roku, a Henryk VIII dał mu prezent ślubny! Co działo się później, nie wiemy. Być może zmarł lub wyjechał z Anglii, w poszukiwaniu hojniejszych patronów.
Źródła
[online] http://www.nationalarchives.gov.uk/ pathways/blackhistory/early_times/blanke.htm [dostęp: 2 sierpnia 2015 roku].
[online] http://www.nationalarchives.gov.uk/ pathways/blackhistory/early_times/elizabeth.htm [dostęp: 2 sierpnia 2015 roku].
[online] http://www.oxforddnb.com/public/dnb/107145.html [dostęp: 2 sierpnia 2015 roku].
[online] https://www.press.jhu.edu/timeline/sel/ Bartels_2006.pdf [dostęp: 2 sierpnia 2015 roku].
[online] https://www.press.jhu.edu/timeline/sel/Bartels_2006.pdf [dostęp: 2 sierpnia 2015 roku].
