Izabela I Kastylijska I Ferdynand II Aragoński. Najpotężniejsze małżeństwo średniowiecznej Europy

Wszystkim znana jest historia pierwszej żony Henryka VIII, niekochanej i porzuconej Katarzyny Aragońskiej. Po koniec życia została odsunięta od męża i dworu, uwięziona w areszcie domowym, pozbawiona tytułu królowej. Jako córka królów wiedziała, że nawet wśród koronowanych głów, w małżeństwach zawieranych jedynie w celach dynastycznych, małżonkowie mogą darzyć się miłością, zrozumieniem i szacunkiem. Taką parą byli przecież rodzice Katarzyny, Królowie Katoliccy, Izabela Kastylijska i Ferdynand Aragoński. Ich małżeństwo było, jak na tamte czasy, związkiem absolutnie wyjątkowym. Nie tylko się kochali – mieli też równe prawa i wspólne cele. Ich panowanie było kamieniem milowym w historii świata i początkiem nowożytnej Hiszpanii.

Alhambra, główna twierdza Granady, wydawała się nie do zdobycia. Pixabay.com, dkatana.

Polityczne rozgrywki

Matka bardzo dbała o edukację córki Izabeli, wpoiła jej także głęboką religijność, ale z czasem zaczęła przejawiać oznaki depresji i szaleństwa, które to choroby odziedziczyła w następnym pokoleniu córka Izabeli – Joanna. Dziesięcioletnia Izabela musiała opuścić matkę i powrócić na dwór brata.

Izabela zawsze uznawała Henryka IV (Bezsilnego) za jedynego legalnego władcę Kastylii, ale kwestia dziedziczenia tronu była bardzo skomplikowana. Henryk prawdopodobnie przejawiał skłonności homoseksualne, bardzo długo więc nie mógł doczekać się potomstwa. W końcu po siedmiu latach małżeństwa jego żona urodziła córkę Joannę. Wszyscy podejrzewali jednak, że ojcem wcale nie był król, choć Henryk uznał dziewczynkę za swoje dziecko i spadkobierczynię. Coraz bardziej zniechęceni do króla możnowładcy wywołali rewoltę i zdetronizowali Henryka, na jego miejsce koronując młodszego brata Izabeli – Alfonsa. Jednak trzy lata później Alfons niespodziewanie zachorował i zmarł. W międzyczasie Izabela osiągnęła stosowny wiek i zaczęła rozglądać się za odpowiednim małżonkiem. Co zupełnie niezwykłe w tamtych czasach, czyniła to samodzielnie, gdyż takie porozumienie zawarła z Henrykiem – ona nie kwestionowała jego władzy, za to mogła sama, choć w porozumieniu z królem, wybrać dla siebie męża. Zdecydowała się na spadkobiercę tronu Aragonii, o rok od niej młodszego Ferdynanda. Decyzja była wynikiem chłodnej kalkulacji, jednak Izabela z pewnym przeczuciem zakomunikowała bratu, że „to będzie on i absolutnie nikt inny”. Podobno już podczas pierwszego spotkania przyszli małżonkowie byli sobą wzajemnie zafascynowani. Osiemnastoletnia Izabela miała kasztanowe włosy i była dość pulchna, ale uwagę przyciągały przede wszystkim jej piękne zielononiebieskie oczy. Ferdynand był dobrze zbudowany, raczej średniego wzrostu, ale bardzo charyzmatyczny i pewny siebie. Ślub zawarto 14 października 1469 roku. Już na początku zakochaną Izabelę czekał przykry zawód – jej nowo poślubiony małżonek był ojcem dwójki potomków z nieprawego łoża. Zazdrosna o męża, przyglądała się później czujnie każdej damie dworu, która mogłaby ewentualnie zostać jej rywalką. Na szczęście dla tego małżeństwa Ferdynand był przyzwyczajony do kobiet o mocnej, dominującej osobowości. Jego matka, Joanna Enriquez, silna i zdecydowana kobieta, podczas nieobecności władcy w królestwie rządziła przecież Aragonią jako regentka.

Alhambra – duma Władców Katolickich. Pixabay.com, Sue330.

Kością niezgody między małżonkami była także kwestia wspólnych rządów – Ferdynand chciał być także królem Kastylii i Leonu, ale Izabela nie zamierzała dzielić się władzą. Sytuacja się zaogniła, gdy pięć lat po ich ślubie zmarł Henryk IV. Wówczas Izabela natychmiast ogłosiła się królową, nie zważając, że mąż był wtedy w Aragonii. Ferdynand wrócił najszybciej, jak mógł, ale w rzeczywistości mógł być już tylko królewskim małżonkiem, co zresztą wzbudziło jego wielką irytację. Rozpoczął więc negocjacje z żoną, które zajęły wprawdzie trochę czasu, ale rok później Izabela zgodziła się, aby Ferdynand został współrządcą Kastylii. Na pewno pomógł fakt, że Izabela jeszcze przez kilka lat walczyła o władzę z kuzynką Joanną, a wsparcie męża było jej bardzo potrzebne. W 1479 roku, kiedy zmarł Jan II, Ferdynand wstąpił na tron jako władca Aragonii, Sardynii i Sycylii. Małżonkowie stali się sobie równi, ich głosy równoważne, a ich królestwa połączyła bezprecedensowa unia, która dała podwaliny do powstania nowożytnej Hiszpanii.

Królowie Katoliccy

Izabela i Ferdynand rządzili razem trzydzieści lat. Ich charaktery, temperament i ambicje polityczne były bardzo podobne, a do tego małżonkowie szczerze się kochali. Doczekali się pięciorga dzieci: Izabeli, Jana, Joanny, Marii i Katarzyny. Choć politykę zagraniczną prowadził głównie Ferdynand, to także Izabela angażowała się w nią, wybierając dla dzieci odpowiednich współmałżonków. Chciała powiązać swój kraj nierozerwalnymi sojuszami, szczególnie przeciwko umacniającej się na scenie politycznej Francji. Najstarsza córka Izabela, a po jej śmierci również Maria wyszły więc za mąż za króla Portugalii, Joanna i Jan zawarli związki małżeńskie z dziećmi króla Niemiec Maksymiliana Habsburga (późniejszego cesarza rzymskiego) – Jan z Małgorzatą, Joanna z Filipem I Pięknym. Najmłodsza córka, Katarzyna, poślubiła Artura Tudora, następcę tronu Anglii.

Kapitulacja Granady na obrazie Francisca Pradilla Ortiza. Wikimedia Commons, domena publiczna.

Nie tylko na tym polu Izabela i Ferdynand odnosili sukcesy. Warto wspomnieć o kilku najważniejszych osiągnięciach ich panowania, z czego jedno na zawsze zmieniło historię świata. Przede wszystkim udało im się zreformować administrację państwową, ukrócić rządy szlachty, odzyskać dla Korony część ziem, znacząco rozwinąć handel i przeprowadzić reformy monetarne. Podróżującą po kraju Izabelę uderzyło napięcie panujące między katolikami a Żydami i muzułmanami, czasami nawet kończące się otwartym konfliktem i krwawymi samosądami. Będąc gorliwą katoliczką i mając na celu uspokojenie poddanych oraz całkowitą rekatolizację kraju, Izabela, za zgodą papieża, przywróciła instytucję inkwizycji – podlegała ona jednak całkowicie świeckiej władzy królewskiej. Razem z Ferdynandem postanowili także zakończyć trwającą od VIII wieku rekonkwistę i ostatecznie przepędzić Maurów z Półwyspu Iberyjskiego. Na drodze stało im już tylko królestwo Granady, w którym rządy sprawował emir z dynastii Nasrydów. Królowie zdecydowali się na wojnę totalną – zamiast sezonowych wypadów wojsk, postanowili utrzymywać stały konflikt zbrojny, zdobywając ziemie po kawałku – ale niezmiennie. W 1491 roku wojska Izabeli i Ferdynanda stanęły pod Granadą. Potężne fortyfikacje miasta, ze wspaniałą główną twierdzą Alhambrą, były nie do zdobycia. Rozpoczęto oblężenie, aby głodem zmusić mieszkańców do poddania. Ostatecznie 2 stycznia 1492 roku ostatni emir poddał swoją stolicę. Nie tylko muzułmanie musieli zmienić wiarę lub udać się na wygnanie – taki sam los spotkał dwa miesiące później wszystkich Żydów w państwie. Triumf wiary katolickiej był całkowity. W uznaniu zasług papież Aleksander VI nadał Izabeli i Ferdynandowi dożywotni i dziedziczny tytuł Królów Katolickich, odtąd z dumą noszony przez nich i ich następców. Zdobycie Granady Izabela uważała za największy sukces swojego panowania. Tam również miała być pochowana.

Krzysztof Kolumb przed obliczem Władców Katolickich. Wikimedia Commons, domena publiczna.

Historia pokazała jednak, że ważniejsze było zupełnie inne wydarzenie. W 1492 roku na dwór królewski przybył bowiem Genueńczyk, Krzysztof Kolumb, który przedstawił parze królewskiej projekt wyprawy do Indii drogą na zachód. W sumie cztery wyprawy do Nowego Świata zapoczątkowały nową erę w dziejach Europy i świata.

Niestety, odnoszącą liczne polityczne sukcesy parę małżonków zaczęły spotykać tragedie osobiste. W 1497 roku zmarł ich jedyny syn i następca, Jan z Asturii, a spodziewająca się dziecka wdowa po księciu urodziła wkrótce martwego syna. Królowa do końca życia nosiła po nich żałobę. Rok później zmarła najstarsza córka królewskiej pary, Izabela, a jej jedyny synek nie dożył trzeciego roku życia. Następczynią tronu została teraz Joanna, zwana coraz częściej Szaloną, której męża, Filipa, Izabela nie darzyła sympatią. Wszystko to odbiło się na zdrowiu królowej. 26 listopada 1504 roku Izabela zmarła, prawdopodobnie na raka. Jej ostatnim życzeniem było, aby Ferdynand już nigdy się nie ożenił. Król Aragonii w chwili śmierci żony był jeszcze bardzo aktywnym politykiem i szybko złamał złożoną przysięgę. W 1505 roku poślubił bratanicę króla Francji, co pozwoliło mu jeszcze bardziej umocnić hegemonię Hiszpanii na arenie politycznej. Zmarł w 1516 roku, zostawiając połączone królestwa w rękach wnuka, późniejszego cesarza Karola V. Ferdynand umierał podobno z czystym sumieniem, przekonany, że zostawia państwo najmocniejsze od siedmiuset lat.

Izabela i Ferdynand spoczęli w katedrze w Granadzie, złączeni na wieczność w przepięknym, kunsztownie rzeźbionym, marmurowym mauzoleum.