Tenis – szlachetna rozrywka dla ciała i ducha

Rozrywki i sporty uprawiane na dworze królewskim za czasów Tudorów odzwierciedlały zamiłowania panującego monarchy. Henryk VIII szczególnie upodobał sobie polowanie, a Elżbieta I pasjonowała się tak okrutnymi z dzisiejszej perspektywy rozrywkami jak szczucie niedźwiedzia czy niedźwiedzie zapasy.

Henryk VIII, podobnie jak wielu z jego dworzan, z wielką przyjemnością grał w tenisa. W swoich pałacach miał wybudowanych kilka boisk, w tym jedno w Hampton Court. Źródło: http://www.thetudortattler.com/2012/01/pastyme-with-good-companye-games.html — Henryk VIII, podobnie jak wielu z jego dworzan, z wielką przyjemnością grał w tenisa. W swoich pałacach miał wybudowanych kilka boisk, w tym jedno w Hampton Court.
Źródło: http://www.thetudortattler.com/2012/01/pastyme-with-good-companye-games.html

Podziały klasowe

W czasach Tudorów to, które sporty mogli uprawiać poddani, zależało od ich pozycji społecznej. Niektóre dyscypliny były zarezerwowane wyłącznie dla arystokracji, inne z kolei uważano za rozrywkę godną jedynie plebsu.

Bogaci grywali w kręgle klasyczne (skittles), kręgle (bowling) i w tenisa. Ta ostatnia dyscyplina stała się tak ulubioną rozrywką wyższych warstw społeczeństwa i dworu, że zyskała miano „królewskiego” (royal tennis) lub „prawdziwego” (real tennis), przy czym ta ostatnia nazwa pochodzi z XIX wieku, kiedy spisano zasady tenisa ziemnego i chciano rozróżnić obie odmiany.

Historia królewskiego tenisa

Jak łatwo się domyślić, zasady królewskiego tenisa różniły się od nowoczesnej odmiany tego sportu, lawn tennis, czyli tenisa na trawie. Gra wywodziła się od francuskiej jeu de paume (gry ręką), znanej już w średniowieczu, kiedy to namiętnie grywali w nią mnisi. W rzeczywistości jednak nie są znane początki tego sportu: istnieją dowody, że grywano w podobną grę nawet w starożytnym Egipcie, a na pewno w V wieku n.e. w Toskanii. Przypuszcza się, że jej nazwa pochodzi od francuskiego ostrzeżenia przed serwem: „tenez”, czyli „uważaj!” (dosł. „łap”). W wersji francuskiej piłki bywały drewniane, a do odbijania, oprócz dłoni zabezpieczonej skórzaną rękawicą, używano drewnianych pałek. Później, około 1500 roku, zaczęto stosować drewniane rakiety wypełnione strunami z baranich jelit. Piłkę odbijano od ścian lub nad sznurem dzielącym pomieszczenie.

W Anglii w królewskiego tenisa grano pod dachem i używano skórzanej piłki wypchanej ludzkimi i zwierzęcymi włosami. Wcześniej piłki przypominały pociski, gdyż wypychano je gliną, piaskiem i sproszkowanymi skorupkami jajek. Uderzenie taką piłką musiało być bolesne. Zdarzały się też wypadki – we Francji dwóch królów straciło życie w związku z jeu de paume: w 1316 roku Ludwik X zmarł po wielce wyczerpującym meczu, a w 1498 roku Karol VIII stracił życie, gdy wchodząc na kort, uderzył głową w futrynę drzwi.

Zasady

Zasady przypominały połączenie tenisa i squasha. Kort dzielono na dwie części: serwisową (ang. service) i odbioru (ang. hazard, czyli ryzyko, zagrożenie). Gracze zajmujący pozycję w strefie „ryzyka” tracili punkt, jeśli piłka trafiła któreś z „niebezpiecznych” miejsc. Gra dzieliła się na gemy i sety, lecz nie było przerw między gemami. Gracze zatem musieli być bardzo silni i wytrzymali. Mecz wygrywał ten, kto wygrał więcej setów (bez konieczności przewagi dwóch setów, jak w dzisiejszych turniejach wielkoszlemowych). Istniały dwie wersje gry: quarre – rozgrywana na małym korcie, i dedans – na korcie dużym, choć tak naprawdę nie było ustalonych jednolitych rozmiarów sali.

Na powyższej rycinie przedstawiającej zamek Windsor można zobaczyć także kort tenisowy. Źródło: http://onthetudortrail.com/Blog/resources/life-in-tudor-england/tennis-in-tudor-times/

Królewskie hobby

Henryk VII zainteresował się tenisem i za jego sprawą powstały korty w Kenilworth, Richmond, Woodstock i Windsorze. Był to sport niezwykle widowiskowy i niepozbawiony nutki hazardu. Nawet sami gracze mogli obstawiać wynik rozgrywki. Podobno Henryk VII stracił w ciągu sześciu lat na zakładach aż 20 funtów, co było kwotą niebagatelną, a przecież wiemy, że do rozrzutnych nie należał!

Jeu de paume w XVII stuleciu. © Wikimedia Commons, domena publiczna.

Tuż po objęciu tronu Henryk VIII kazał zbudować pierwszy kort tenisowy w Westminsterze. W Hampton Court między rokiem 1526 a 1529 powstał kort dla kardynała Wolseya. Później Henryk VIII przejął posiadłość wraz z kortami, ale sam także zarządził budowę wielu dalszych, między innymi w Whitehall (najokazalszy), Beaulieu, Bridewell, Greenwich czy w Calais. Co ciekawe, za wynajęcie kortu, gdy nie grał król, trzeba było płacić. Przykładowo w Richmond w 1519 roku koszt ten wynosił aż 2 szylingi 6 pensów.

Młody Henryk VIII był zapalonym miłośnikiem tenisa i spędzał całe godziny na korcie. Jego druga żona Anna Boleyn podzielała tę pasję. Obstawiała również wynik rozgrywek tenisowych. Podobno w chwili aresztowania właśnie oglądała mecz i w drodze do Tower była wściekła, że nie może odebrać wygranej. Co więcej, uważa się, że wiadomość o ścięciu Anny dotarła do Henryka, gdy ten oddawał się ulubionej grze.

Wedle jednego z pierwszych podręczników do nauki tenisa, opublikowanego w 1553 roku, „grę wymyślono w zbożnym celu, aby nasze ciała zachowały zdrowie, aby młodzieńcy nabierali siły i energii, aby nie pogrążali się w bezczynności i lenistwie – śmiertelnych wrogach cnoty […]”.

Dzisiejsze ślady królewskiego tenisa w sztuce

W literaturze i filmie pojawiają się czasem nawiązania do królewskiego tenisa, choć nie zawsze zwracamy na nie uwagę.

W Henryku V Szekspira młody król Anglii otrzymuje prezent od następcy tronu Francji, co prowokuje jego buńczuczne żądania wobec francuskiej korony:

Król Henryk V: Co jest w koszyku?Exeter: Piłki tenisowe.Król: Miło, że Delfin sobie z nas żartuje;

Dzięki za prezent i za wasze trudy.

Gdy dobierzemy rakiety do piłek,

Z Bożą pomocą zagramy we Francji

Takiego seta, że piłką strącimy

Koronę z głowy francuskiego króla” (akt I, scena 2)

Szekspir, Henryk V [w:] Tragedie i kroniki, tłum. S. Barańczak, Wydawnictwo Znak, Kraków 2013, s. 1326–1327.

W serialu Dynastia Tudorów Henryk VIII gra w tenisa, a w swobodnej adaptacji Hamleta w reżyserii Toma Stopparda Rosencrantz i Guildenstern nie żyją bohaterowie grają w „pytania” na korcie do królewskiego tenisa, licząc punkty, jakby faktycznie w niego grali.

Królewski tenis pojawia się nawet w filmie Herberta Rossa o Sherlocku Holmesie, a graczem jest sam Zygmunt Freud [sic!] (Siedmioprocentowy roztwór, The Seven-Per-Cent Solution, 1976).

Spróbuj i Ty!

Królewski tenis wcale nie odszedł do lamusa. I dziś istnieją kluby zrzeszające zapaleńców w Wielkiej Brytanii, Francji, USA i Australii. Znany jest on pod nazwą court tennis (w Ameryce), jeu de paume (we Francji), a w Australii do niedawna używano także terminu royal tennis. Rozgrywane są nawet mistrzostwa świata w tej dyscyplinie. Gracze mają własną organizację sportową IRTPA (http://www.irtpa.com). Zainteresowanych tym oryginalnym sportem zapraszamy na stronę stowarzyszenia, gdzie można poznać szczegółowe zasady gry oraz dowiedzieć się więcej o najbliższych turniejach. W końcu liczy się nie tylko Wimbledon czy US Open! Chcesz zaimponować znajomym oryginalnym hobby? Królewski tenis jest dla Ciebie! Jedno ostrzeżenie: według IRTPA sport ten ma jedną podstawową wadę: silnie uzależnia!