Wizerunek Henryka VIII na srebrnym ekranie

Gdy w 2007 roku w telewizji rozpoczęto emisję Dynastii Tudorów, wielu starszych widzów zaskoczył przystojny i szczupły Jonathan Rhys Meyers w roli Henryka VIII. Wizerunek tęgiego, wręcz potężnego monarchy, jaki przedstawił Hans Holbein na swym słynnym portrecie, tak mocno utrwalił się w świadomości widzów, że trudno było im pogodzić się z żywiołowym, muskularnym i namiętnym młodzieńcem z nowego serialu.

Prywatne życie Henryka VIII, kadr z filmu. © Wikimedia Commons.

Tymczasem wiadomo, że angielski władca w młodości faktycznie był urodziwy i wysportowany. Zatem wybór młodego i szczupłego aktora wydaje się tu słuszny, zwłaszcza w pierwszych sezonach Dynastii Tudorów, opisujących jego związek z Anną Boleyn, walkę z Katarzyną Aragońską i zabiegi o unieważnienie małżeństwa. Nieco gorzej sytuacja wygląda w ostatnim sezonie, kiedy Rhys Meyers ma grać otyłego i postarzałego króla. Tu zabiegi charakteryzatorskie zdają się niewystarczające i sprawiają, że monarcha prezentuje się dość sztucznie – nie pomaga nawet talent aktora. Ostatecznie za rolę w serialu Dynastia Tudorów Rhysa Meyersa dwukrotnie nominowano do nagrody Złotego Globu, otrzymał także nagrodę Emmy.

Chcąc docenić wyjątkowość wizerunku Henryka w Dynastii Tudorów, warto prześledzić, w jaki sposób kino od swych pierwszych lat prezentowało tego monarchę, którego kontrowersyjne decyzje polityczne i wyjątkowo skomplikowane życie prywatne stanowiły niezwykle atrakcyjny temat dla twórców kina.

Charles Laughton jako Henryk VIII w Młodej Bess. © Wikimedia Commons.

Początki kina

Już w czasach kina niemego powstały filmy o Henryku VIII, takie jak ten z 1911 roku z Arthurem Bourchierem i Laurą Cowie (Henry VIII), czy niemiecki Anna Boleyn (1920) z Emilem Janningsem i Henny Porten, oraz When Knighthood was in Flower (1922), choć nie odegrały istotnej roli w historii srebrnego ekranu.

Pierwszym ważnym wizerunkiem Henryka, za sprawą którego widzowie zapamiętali angielskiego króla jako obżarciucha i pożądliwego sybarytę, było Prywatne życie Henryka VIII (The Private Life of Henry VIII) Alexandra Kordy z 1933 roku. Charles Laughton został ze tę rolę nominowany do Oscara, podobnie jak i sam film. Scena, kiedy Laughton żarłocznie pożera ogromny kawał mięsa, przeszła do historii kina. Podobno złośliwi restauratorzy często podawali aktorowi całego kurczaka bez sztućców…

W role królewskich małżonek wcieliły się między innymi Merle Oberon, Wendy Barrie i Elsa Lanchester (prywatnie żona Laughtona). Aktor pojawił się ponownie na ekranie jako Henryk 20 lat później w Młodej Bess (Young Bess, 1953), biografii opowiadającej o młodości Elżbiety I, gdzie w roli młodszej córki króla wystąpiła Jean Simmons.

Jean Simmons jako Elżbieta Tudor w Młodej Bess. © Wikimedia Commons.

Konflikt Henryka VIII z Thomasem More’em

Za sprawą dramatu Roberta Bolta Oto jest głowa zdrajcy (A Man for All Seasons) w świadomości widzów utrwalił się wizerunek Thomasa More’a jako człowieka niezwykłej prawości (genialny Paul Scofield). Sztuka skupia się na intelektualnych i emocjonalnych potyczkach króla i jego kanclerza. W filmowej adaptacji sztuki z 1966 roku Robert Shaw prezentuje Henryka jako człowieka, który niegdyś cenił i lubił swego doradcę, a ostatecznie z bólem i gniewem każe go ściąć za odmowę złożenia przysięgi wierności i posłuszeństwa. Mimo iż Henryk nie jest tu postacią pierwszoplanową, sam film bez wątpienia jest najlepszą produkcją, jaka powstała o jego rządach, czego dowodzi Nagroda Akademii Filmowej dla najlepszego filmu oraz nominacja do Oscara dla Shawa. Jego Henryk o zimnych niebieskich oczach, choć spontaniczny i nieprzewidywalny, ukazuje ogromną brutalność i charyzmatyczną siłę, co widać nie tylko w jego grze, ale także w reakcjach dworzan, pełnych szacunku, ale i strachu.

Genevieve Bujold jako królowa Anna w filmie Anna tysiąca dni. © Wikimedia Commons.

Richard Burton – król zakochany i rozczarowany

Temat zdrady, kazirodztwa i zabójstwa okazał się na tyle kontrowersyjny, że musiało minąć 20 lat, by zrealizowano scenariusz filmu Anna tysiąca dni (Anne of the Thousand Days), który wreszcie wszedł na ekrany w 1969 roku. Refleksyjny i melancholijny Richard Burton, nieco ironicznie i z dystansem traktujący rozterki króla, ukazuje obraz Henryka, który z jednej strony jest majestatyczny i wyniosły, a z drugiej, pełen jakże ludzkiego cierpienia. Jest to zupełnie odmienna kreacja od nieco wcześniejszej roli Burtona jako zbuntowanego arcybiskupa w filmie Becket. W roli Anny wystąpiła kanadyjska aktorka Genevieve Bujold, a oboje za swe role zostali nominowani do Oscara.

Monarchia na wesoło

Slapstickowa komedia z serii Cała naprzód (Carry On Henry, 1971) w niewybredny sposób kpi z seksualnie niezaspokojonego monarchy (Sid James), który nachalnie zaleca się do pewnej Bettiny (Barbara Windsor), gdyż jego kolejna, ósma żona, Maria Normandzka, nieustannie je czosnek. Prostacki humor, charakteryzujący całą serię filmów, znalazł grupę wiernych fanów (zwłaszcza że pierwotnie film nosił tytuł Anne of the Thousand LaysAnna tysiąca schadzek, parodiując tytuł Anne of the Thousand DaysAnna tysiąca dni).

Rozterki Ben Hura

Wielki hollywoodzki gwiazdor, Charlton Heston, znany choćby z roli Ben Hura, mniej więcej w tym samym czasie, kiedy zagrał Henryka VIII w Księciu i żebraku (The Prince and the Pauper, 1977), wcielił się w rolę Thomasa More’a, kanclerza, filozofa i polityka, który ośmielił się sprzeciwić woli monarchy i zginął na szafocie, a później został męczennikiem i świętym Kościoła katolickiego. Film nie odniósł sukcesu, mimo gwiazdorskiej obsady (m.in. Olivera Reeda, Raquel Welch i George’a C. Scotta). Być może powodem był słaby scenariusz.

Scarlett Johansson – odtwórczyni roli Marii Boleyn w filmie Kochanice króla. © Wikimedia Commons, Sgt. Bryson K. Jones.

Król z Australii

Serial Sześć żon Henryka VIII (Henry VIII and His Six Wives, 1970) wyprodukowany przez BBC prezentował złożony psychologicznie portret władcy. W rolę angielskiego króla wcielił się australijski aktor Keith Michell. Leżący na łożu śmierci monarcha wspomina swoje małżonki – każdej poświęcony został jeden odcinek serialu. Dla wielu Brytyjczyków kreacja Michella pozostaje wciąż nie do przebicia. Na kanwie serialu w 1972 roku powstał film w reżyserii Warisa Husseina pod takim samym tytułem, gdzie w rolę Anny Boleyn wcieliła się Charlotte Rampling. Michell jeszcze dwukrotnie wystąpił jako Henryk VIII – w miniserialu Elizabeth R z 1971 roku, gdzie rolę Gloriany odegrała Glenda Jackson, i w 1996 roku w telewizyjnej wersji Księcia i żebraka.

Gangster na tronie

Gdy w 2003 roku pojawił się wyprodukowany przez ITV miniserial Henryk VIII, w roli tytułowej zobaczyliśmy otyłego kobieciarza, którego zagrał Ray Winstone kojarzony bardziej z rolami bezwzględnych gangsterów. Dla niektórych jego interpretacja była nie do przyjęcia, a z drugiej strony pragnienie zemsty, chciwość, zachłanność i przekonanie o swej wyższości – cechy, jakie Winstone oddał znakomicie – zdają się dowodzić, że Henryka jednak coś łączy z jednym z bezwzględnych braci Krayów z londyńskiego półświatka. Kreacji Winstone’a można zarzucić zupełne ignorowanie innej strony monarchy, a mianowicie jego wyrafinowanego intelektu i zainteresowań kulturalnych. Niektórych śmieszył też jego londyński akcent, charakterystyczny dla robotniczych dzielnic wschodniego Londynu, zwłaszcza gdy prowadził dialog z mówiącą arystokratycznym „brytyjskim” angielskim Heleną Bohnam Carter w roli Anny Boleyn. Stąd też w niektórych recenzjach okrzyknięto go ironicznie „ojcem chrzestnym w rajtuzach”. Niemniej jego kreacja była ożywcza i pełna energii, tym bardziej że autorem scenariusza był Peter Morgan, który wkrótce miał zająć się współczesną monarchią brytyjską w filmie Królowa (The Queen, 2006). Dodajmy, że w roli Roberta Aske wystąpił tu znakomity Sean Bean.

Damian Lewis wcielił się w postać Henryka VIII w serialu Wolf Hall. © Wikimedia Commons, Siebbi.

Siostry Boleyn walczą o króla

W 2008 roku australijski aktor Eric Bana zagrał Henryka VIII w potrzasku między Anną (Natalie Portman) a jej siostrą Marią (Scarlett Johansson). Decyzja, którą siostrę wybrać, wydaje się dlań niesłychanie trudna i równie ważna jak decyzja o rozwiązaniu zakonów i konfiskacie majątku Kościoła. Film Kochanice króla (The Other Boleyn Girl) to adaptacja powieści Philippy Gregory – choć wydarzenia nie mają wiele wspólnego z prawdą historyczną, to jednak romanse i kłopoty sercowe monarchy mogły zachwycić widzów rozumiejących jego dylemat – każdy chciałby być adorowany przez Natalie Portman i Scarlett Johansson. Niestety, film nie odniósł spodziewanego sukcesu, mimo starań Bany (nominowanego do nagrody AAFTA dla najlepszego aktora australijskiego w filmie zagranicznym). Natalie Portman okazała się nietrafnie obsadzona w roli Anny, a z ekranu często wiało nudą. Zapewne bardziej udanym projektem była wcześniejsza telewizyjna adaptacja powieści (2003), gdzie Henryka grał znakomity Jared Harris, znany z serialu Mad Men czy z roli Moriarty’ego z filmu Sherlock Holmes: Gra Cieni.

Szpieg zostaje władcą

W najnowszej produkcji BBC, serialu W komnatach Wolf Hall (Wolf Hall, 2015), Henryka gra znany z roli sierżanta Brody’ego w serialu Homeland Damian Lewis. Jest to adaptacja bestsellerowej powieści Hilary Mantel, opowiadającej historię zawrotnej kariery syna kowala, który zostaje kanclerzem króla, czyli Thomasa Cromwella. Jak przyznaje sam Lewis, rozumie on doskonale huśtawki nastrojów władcy, gdyż sam cierpiał na depresję po wypadku drogowym. Jego wizerunek rudego władcy odbiega od dawnych stereotypów – Henryk wydaje się niezwykle wyrafinowany i inteligentny, choć nie poraża energią i siłą młodości jak Henryk Rhysa Meyersa. Serial skupia się na rozgrywkach i politycznych intrygach oraz na relacjach między egoistycznym władcą – tyranem a jego ambitnym kanclerzem. Ogromną zaletą wydaje się dbałość o szczegóły i wspaniała gra aktorska. Mimo wielkiego sukcesu w telewizji brytyjskiej na jego emisję w polskiej telewizji musimy jeszcze poczekać.

Ciekawostki

Być może nie wiecie Państwo, ale istnieje nawet epizod kreskówki Simpsonowie, Margical History Tour, w którym Homer (jako Henryk), nieszczęśliwy w małżeństwie z Margerine Aragońską, szuka pocieszenia w kolejnych pięciu związkach małżeńskich, lecz zostaje ostatecznie pokonany przez Margerine (o czym zapewne marzy „prawdziwa” Marge Simpson).

W rolę Henryka VIII wcielił się także sam Rowan Atkinson w jednym z odcinków Horrible Histories z 2015 roku.

Podczas przedstawienia sztuki Williama Szekspira Henryk VIII w 1613 roku zdarzyło się nieszczęście – wystrzał armatni wywołał pożar pokrytego strzechą dachu teatru „The Globe”, który doszczętnie spłonął. Niestety nie zachowały się recenzje gry nieszczęsnego odtwórcy roli tytułowej.

Podsumowanie

Seks i polityka zawsze doskonale się sprzedają na srebrnym ekranie, zwłaszcza jeśli aktorzy potrafią stworzyć przekonujący wizerunek odtwarzanych postaci. Prawda historyczna ma tu znaczenie drugorzędne.

Śledząc mniej lub bardziej udane ekranizacje pomysłów opisujących rządy Tudorów, można dojść do jednego wniosku – najważniejsza jest władza i miłość, a kolejne produkcje jedynie odzwierciedlają wyobrażenia danego pokolenia na jej temat.

A w Państwa pamięci który z aktorów zachował się jako idealne wcielenie Henryka VIII? Czekamy na komentarze.

Źródła

http://www.screenonline.org.uk/tv/id/1023170/

http://www.bbcamerica.com/shows//blog/2011/11/henry-viii-ruled-the-screen-even-beforethe-tudors

http://whatculture.com/film/henry-viii-on-film.php

http://garethrussellcidevant.blogspot.com/2010/08/henry-viii-in-movies.html

https://books.google.pl/books? id=ONkFBwAAQBAJ&pg=PT122&lpg=PT122&dq=henry+viii,+on+screen&source=bl&ots=et1MjlJw7X

https://books.google.pl/books? id=1fQBAwAAQBAJ&pg=PA42&lpg=PA42&dq=henry+viii,+on+screen&source=bl&ots=ZZ_jSUKF9G&s