Królowa Anglii i żona Edwarda IV, Elżbieta Woodville (Wydville), przyszła na świat w Grafton Regis na terenie Northamptonshire ok. 1437 roku. Jej życie można uznać za pasmo sukcesów, szczególnie w czasie małżeństwa z Edwardem IV. W późniejszym okresie, już po jego śmierci, Elżbieta utraciła swoją pozycję na dworze królewskim i całą fortunę. Publicznie ją zniesławiono, oskarżono o czary i bigamię. Pod wpływem tych zarzutów musiała ratować się ucieczką…
Pomocy udzielił jej Kościół. Prześladowania dotknęły także najbliższych królowej. Jej brat i najstarszy syn zostali straceni. Rozdzielono ją także z najmłodszym synem, który po opuszczeniu azylu zniknął bez śladu. Analizując losy Elżbiety Woodville, trudno uniknąć porównania do greckiej tragedii. Co ciekawe, w późniejszych przekazach historycznych została ona ukazana jako uosobienie wyrachowania, zachłanności i nadmiernej ambicji. Taki obraz mógł powstać na podstawie analizy jej życia z czasów małżeństwa z Edwardem IV, kiedy stając się jego faworytką, wykorzystywała swoją pozycję m.in. do aranżowania korzystnych małżeństw dla swojego rodzeństwa. Współcześni jej historycy traktowali ją ze zrozumiałą empatią. W postrzeganiu Elżbiety Woodville można dostrzec także swego rodzaju transformację od femme fatale do mater dolorosa.
Historia życia Elżbiety Woodville
Elżbieta poślubiła Edwarda IV w maju 1464 roku. Koronacja odbyła się w opactwie westminsterskim. Na zawarcie związku małżeńskiego nalegała sama Elżbieta. Taka sytuacja nie odpowiadała królewskiemu doradcy – Richardowi Neville’owi, który w planach miał znalezienie żony dla monarchy wśród francuskich księżniczek. Jednak sytuacja wymknęła mu się spod kontroli. Elżbieta w krótkim czasie zdobyła przemożny wpływ na męża. Sama była już kobietą doświadczoną. Nim poślubiła Edwarda IV, była żoną Johna Greya, barona Ferrers of Groby, który zginął w bitwie pod Saint Albans (z tego małżeństwa przyszło na świat dwóch synów). Richard Neville nie zaakceptował wyboru króla i przeszedł na stronę jego przeciwników. Elżbieta starała się wykorzystać pozycję na dworze do aranżowania mariaży dla swojej rodziny. I tak np. swojego brata ożeniła z Katarzyną Neville, córką hrabiego Westmorland. Związek małżeński został zawarty, mimo że Katarzyna była już niemłodą kobietą (miała 60 lat). Wydaje się, że główną przyczyną takiej decyzji było bogactwo panny młodej. Elżbieta zaaranżowała również korzystne małżeństwa dla swoich dwóch sióstr – Katarzyny i Marii.
9 kwietnia 1483 roku Edward IV niespodziewanie umarł, a Elżbieta została sama z siedmiorgiem dzieci. Po śmierci monarchy sytuacja na dworze królewskim zmieniła się zasadniczo. Parlament uznał małżeństwo Elżbiety za nieważne, a zrodzone z niego dzieci za nieślubne, i tym samym pozbawione prawa do angielskiego tronu. O tym, że król rzekomo żył w bigamii, poślubiwszy wcześniej Eleonorę Butler, miał donieść ksiądz, który udzielił sakramentu. To było wystarczającym dowodem na uznanie małżeństwa Elżbiety i Edwarda za nieważne. Jakie były konsekwencje tej decyzji? Elżbietę pozbawiono tytułu królowej. Musiała także uciekać z królewskiego dworu. Oskarżono ją o bigamię, czary i publicznie znieważono. Do końca swoich dni żyła w ciągłym strachu o życie swoje i swoich najbliższych. Sytuację dodatkowo potęgował fakt, że Elżbieta, podobnie jak cała rodzina Woodville’ów, stała się symbolem wyrachowania i prywaty, będąc odtąd obiektem zazdrości i nienawiści dworu królewskiego.
Najstarszy syn Edwarda IV i Elżbiety – Edward V – został pozbawiony praw do korony i uwięziony w twierdzy Tower. Przebywał tam wraz ze swoim młodszym bratem Ryszardem, księciem Yorku. Obaj zostali zamordowani w niewyjaśnionych okolicznościach, prawdopodobnie z inicjatywy szwagra Elżbiety – Ryszarda. Ten bowiem po śmierci Edwarda IV koronował się na króla Anglii, przyjmując imię Ryszarda III.
Po przejęciu tronu Ryszard starał się, aby relacje między nim a królową były poprawne. Zobowiązał się m.in. do opieki nad jej córkami i do zaaranżowania dla nich korzystnych małżeństw. Jednocześnie jednak zmusił Elżbietę do opuszczenia królewskiego dworu pod opieką jednego ze swoich zaufanych ludzi. Mimo tych działań Ryszard III był jednak daleki od okazania Elżbiecie współczucia.
„Ice Queen” – mit czy rzeczywistość?
Do imienia Elżbiety Woodville przylgnął obraz wyniosłej, wyrachowanej i pełnej zachłanności osoby. Określenie Elżbiety jako „Ice Queen” prawdopodobnie powstało w czasie jej małżeństwa z Edwardem. Analizując jednak głębiej jej losy, możemy dostrzec, że ten niekorzystny obraz został w dużej mierze wygenerowany przez historyków. Agnes Strickland, badająca życie angielskich królowych, określiła Elżbietę jako uwodzicielkę, która umiejętnie wykorzystując swoje wdzięki, omamiła Edwarda IV, stając się decyzyjną osobą na dworze. Dodatkowo niezbyt korzystne światło kładą na charakterze królowej jej działania związane z aranżowaniem małżeństw dla swojej rodziny. Przemożny wpływ na króla przypisywano głównie umiejętności wykorzystywania czarów, jakkolwiek nie ma dowodów na takie praktyki królowej. Także sprawa jej rodziny nie jest do końca tak oczywista, jak mogłoby się wydawać. W rzeczywistości bowiem to nie Elżbieta czy jej zachłanna rodzina doprowadziła Edwarda IV do upadku. Obraz dwulicowej królowej upowszechniał także Thomas Moore, pisząc, że Elżbieta żarliwie modliła się o zgubę dla swojego męża. Czy wizerunek ten możemy przyjąć za rzeczywistość, czy może ów mit da się jednak obalić?
Rodzina Woodville’ów była stałym elementem królewskiego dworu jeszcze na długo przed małżeństwem Elżbiety z Edwardem IV. Richard i Jacquetta Wydville byli dworzanami króla Henryka VI i Małgorzaty Andegaweńskiej. Po zwycięstwie Edwarda w bitwie pod Towton ofiarowali swoje usługi – jak zresztą większość ówczesnej szlachty – nowemu władcy. To obala więc mit, jakoby Elżbieta wprowadziła swoją rodzinę na dwór królewski dopiero po zawarciu małżeństwa z Edwardem. Prawdopodobnie też to dzięki długoletniej obecności rodziny w otoczeniu królewskim Edward poznał Elżbietę, a nie jak głosi legenda – podczas jednej ze swoich przejażdżek po lesie.
Po śmierci męża Johna Greya owdowiała Elżbieta pozostała z długami. Swoje problemy finansowe zdecydowała się jednak powierzyć nie królowi, lecz jego przyjacielowi – Williamowi Hastingsowi. To on pomógł jej wyjść z kłopotliwej sytuacji. Być może w wyniku tej współpracy zaaranżowano małżeństwo pomiędzy synem Elżbiety a córką Hastingsa. Doszło do niego kilka miesięcy przed małżeństwem Edwarda i Elżbiety. Nie ma także dowodów na to, jakoby Edward IV był zaangażowany w rozwiązywanie spraw finansowych swojej żony.
Szybka decyzja Edwarda w sprawie małżeństwa z Elżbietą, starszą od niego o pięć lat wdową i matką już dwójki dzieci, ugruntowała obraz Elżbiety jako femme fatale. Jednak całą tę sytuację należy tłumaczyć jedynie tym, że król naprawdę się w niej zakochał. Historycy i pisarze prześcigają się w opiniach, jakoby królowa miała uwodzić i manipulować królem, używając swojej siły, doświadczenia i seksualności. Patrząc jednak na całą sprawę z innego punktu widzenia, zauważamy, że Edward IV odniósł korzyści z małżeństwa z Elżbietą. Wszedł w kręgi dość zamożnej rodziny, a zaaranżowane małżeństwa były opłacalne także dla niego. Mając nowych sprzymierzeńców, mógł bowiem pokusić się o zawarcie wielu nowych przymierzy przeciwko angielskiej szlachcie. W głównej mierze osobą odpowiedzialną za złą opinię o Elżbiecie i za samo jej szerzenie był w rzeczywistości Ryszard III.
Elżbieta Woodville zmarła w 1492 roku. Została pochowana w kaplicy św. Jerzego tuż obok swojego męża. Nagrobek ozdobiono podwójną bramą rozpiętą pomiędzy dwoma gotyckimi wieżami. U dołu nagrobka widnieje tablica z napisem: „Król Edward IV i jego królowa – Elżbieta Woodeville”.
Bibliografia:
MacGibbon D., Elizabeth Woodville: a life, Stroud, Gloucestershire: Amberley 2014.
Baldwin D., Elizabeth Woodville: mother of the Princes in the Tower, Stroud: Sutton 2002.
Kaufman R., Agnes Strickland’s Queens of England, Boston: Estes & Lauriat 1882.
http://www.luminarium.org/encyclopedia/woodville.htm
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/647679/Elizabeth-Woodville
www.tudorsociety.com
