Myśląc o prześladowaniach religijnych w Anglii, najczęściej przychodzi nam na myśl walka Henryka VIII z Kościołem katolickim i zakonami lub Maria Tudor, zwana „Krwawą”, i paleni na stosie protestanci. Oczywiście Elżbieta I też nie jest zupełnie niewinna. Tymczasem okazuje się, że pierwsza protestancka męczennica zginęła za wiarę już za czasów Henryka VIII.
Stajemy w obliczu pewnego paradoksu – utożsamiamy Henryka VIII z odrzuceniem Kościoła katolickiego, rozwiązaniem zakonów i założeniem Kościoła anglikańskiego. Owszem, lecz gdy zagłębić się w szczegóły, to okazuje się, że na poziomie dogmatu Henryk stworzył własną wersję wiary, której – szczególnie pod koniec życia monarchy – wciąż bliżej było do katolicyzmu niż protestantyzmu w czystej postaci, rozpowszechnionego w królestwie za panowania jego syna, Edwarda VI.
Młodość i małżeństwo Anne Askew
Kim zatem była owa protestantka, która oddała życie za wiarę w czasach Henryka VIII? Anne Askew zupełnie nie przystawała do epoki, w której kobieta powinna być podporządkowana mężczyźnie, a każdy przejaw samodzielności – także intelektualnej – postrzegano jako groźne podważenie „naturalnego” porządku rzeczy.
Urodzona w 1521 roku w rodzinie dość zamożnego szlachcica, niegdyś walczącego w służbie Henryka VIII, została zmuszona w wieku 15 lat do wyjścia za mąż za Thomasa Kyme’a, który miał poślubić jej siostrę, lecz ta wcześniej zmarła. Małżeństwo okazało się katastrofą, nie tylko ze względu – jakbyśmy dziś powiedzieli – na niezgodność charakterów, ale przede wszystkim poglądy religijne: Anne była zagorzałą protestantką, Thomas – katolikiem. Doszło do tego, że mąż wyrzucił krnąbrną żonę z dwójką dzieci z domu. Tymczasem Anne podjęła kroki, by doprowadzić do rozwodu, co w tamtej epoce było czymś niesłychanym. Zresztą, nie do pomyślenia było także to, że wychodząc za mąż, zachowała nazwisko panieńskie.
Kaznodziejka
Zdeterminowana, by uzyskać rozwód, udała się do Londynu, by tam szukać pomocy. Nawiązała znajomości z innymi protestantami (biskupem Hugh Latimerem, doktorem Nicholasem Shaxtonem i doktorem Edwardem Cromem oraz damami dworu, takimi jak Catherine Willoughby Brandon, księżna Suffolk, czy Anne Stanhope Seymour, hrabina Hertford) i wkrótce zyskała opinię niezwykle błyskotliwej i pobożnej „kaznodziejki”. Jej „nauki”, elokwencja oraz osobista charyzma przyciągały wielu zainteresowanych studiowaniem Pisma Świętego, lecz niestety zwróciły także uwagę wysoko postawionych zwolenników reformy Henryka VIII, pilnujących „czystości” teologicznych poglądów.
Wrogowie
Ówczesny biskup Winchesteru, Stephen Gardiner, wraz z biskupem Hereford, Edmundem Bonnerem i księciem Norfolk, Thomasem Howardem i innymi marzyli o doprowadzeniu do upadku protestanckiej królowej, Katarzyny Parr, i kręgu jej zwolenników z arcybiskupem Tomaszem Cranmerem na czele. Liczyli na to, że aresztując pomniejszych „heretyków”, wymuszą zeznania przeciwko wyżej postawionym zwolennikom nowej wiary. W ten oto sposób Anne Askew została wplątana w walkę frakcji religijnych i ugrupowań politycznych na dworze królewskim.
Aresztowanie
Po raz pierwszy aresztowano ją za pogwałcenie „Aktu o Sakramentach”, czyli za odmienną, a w rezultacie heretycką interpretację przeistoczenia ciała i krwi Chrystusa podczas eucharystii. Ponieważ jednak nie zgłosił się żaden świadek, który by zeznawał przeciwko niej, musiano ją zwolnić.
Po jakimś czasie odrzucono jej prośbę o rozwód. Pod pozorem przesłuchania w postępowaniu rozwodowym (w praktyce mającym zmusić ją do powrotu do męża), biskup Gardiner zawezwał Anne, by stawiła się przed nim i złożyła zeznania. Ona jednak „prowokacyjnie” odmówiła odpowiedzi na temat męża. Wówczas biskup zmienił temat i zaczął pytać o jej poglądy religijne. Tu odpowiadała szczerze i uczciwie, a odrzucając „właściwą” interpretację przeistoczenia, przypieczętowała swój los, gdyż za takie poglądy groził wówczas stos. 18 czerwca 1546 roku wraz z doktorem Nicholasem Shaxtonem i dwoma innymi heretykami została doprowadzona przed sąd i skazana za herezję na śmierć na stosie. Następnego dnia wszyscy odwołali swe poglądy, tylko Anne stanowczo przy nich pozostała. Przed egzekucją Anne frakcja konserwatywna chciała jednak uzyskać zeznania, które pogrążyłyby królową Katarzynę i innych wysoko postawionych dworzan.
Tortury w Tower
I tak Anne Askew została pierwszą i jedyną kobietą torturowaną w Tower. Jej natarczywymi przesłuchaniami kierował wspomniany już biskup Gardiner, lord kanclerz Thomas Wriothesley i sir William Paget. Trwały dwa dni, lecz nie przyniosły żadnego skutku, gdyż Anne uporczywie odmawiała obciążenia kogokolwiek innego. Wówczas podjęto decyzję o torturach. Sprowadzono Anne do lochów, gdzie znajdował się stół do rozciągania. Uparta „heretyczka” wciąż odmawiała zeznań, więc przystąpiono do tortur. Sytuacja była tak wyjątkowa, że nawet konstabl Tower, zbulwersowany torturowaniem kobiety, odmówił udziału w tym widowisku i szybko udał się na dwór, gdzie próbował znaleźć króla i uprosić go o wydanie rozkazu zmuszającego oprawców do zaniechania dalszych męczarni. Nim jednak udało mu się to zrobić i powrócił do Tower, wszystkie kończyny Anne zostały wyrwane ze stawów, a jej łokcie i kolana zwichnięto. Wriothesley kontynuował przesłuchanie nawet wówczas, gdy Anne na wpół omdlała leżała na ziemi, zwijając się z bólu.
Zbrodnie kobiety myślącej
Ta niezwykła kobieta, która śmiała samodzielnie czytać Pismo Święte i nauczać innych, choć Parlament zakazał czytania Biblii osobom niższego stanu i kobietom; kobieta, która pragnęła uwolnić się od niekochanego męża i zachowała własne nazwisko; uparta i krnąbrna heretyczka, stanowiąca zagrożenie dla porządku społecznego; poetka, która jeszcze znalazła siłę, by prowadzić zapiski w więzieniu na temat swych cierpień – 16 lipca 1546 roku została ostatecznie spalona na stosie.
Choć zginęła jako heretyczka, dzięki swej odwadze i wzbudzającej podziw wierności przekonaniom stała się bohaterką dla kobiet walczących o podstawowe prawa. Można ją wręcz uznać za pierwszą feministkę, wyprzedzającą epokę, w jakiej przyszło jej żyć.
Źródła
http://www.luminarium.org/encyclopedia/askew.htm
http://www.bbc.co.uk/programmes/b00cxr1k
http://www.hrp.org.uk/learninganddiscovery/Discoverthehistoricroyalpalaces/Prisoners/AnneAskew
Beth von Staats, Anne Askew, Era’s Unknowing Feminist Change Agent, Tudor Life, czerwiec 2015.
