Najbardziej znaną Piastówną na węgierskim tronie była bez wątpienia Elżbieta Łokietkówna, której staraniom w dużej mierze zawdzięczamy rządy Andegawenów w Polsce. Mało kto pamięta, że królową Węgier była również jej kuzynka Fenenna.
Niespokojne dzieciństwo
Wywodzące się z Biblii rzadkie imię „Fenenna” pojawiło się w dynastii Piastów tylko raz. Otrzymała je na chrzcie niemal całkowicie zapomniana krewniaczka Władysława Łokietka, córka jego przyrodniego brata Siemomysła, niezbyt lubianego wśród Piastów księcia inowrocławskiego, i ambitnej księżniczki zachodniopomorskiej Salomei Samborówny.
Fenenna, urodzona między 1268 a 1277 jako jedno z sześciorga dzieci Salomei i Siemomysła, nie miała spokojnego dzieciństwa. Z jednej strony było ono naznaczone nieustannymi wojnami, jakie toczył na Pomorzu skonfliktowany z krewniakami ojciec jej matki – książę lubiczewsko-tczewski Sambor II, z drugiej zaś buntami w księstwie inowrocławskim, wygnaniem jej rodziców, a potem próbą utrzymania odzyskanego księstwa dla małoletnich synów przez owdowiałą matkę.
Rodzice Fenenny, na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIII wieku zaangażowani w wojnę ekskomunikowanego i ostatecznie wypędzonego ze swoich ziem Sambora II, którego przyjęli na dwór w Inowrocławiu, nie mogli przewidzieć, że i oni wkrótce podzielą los wygnańca. W międzyczasie bowiem w księstwie inowrocławskim wybuchł bunt możnych, niezadowolonych z utraty stanowisk na rzecz „obcych”. Buntownicy, działający pod pretekstem sprzeciwu wobec faworyzowania niemieckich rycerzy (między innymi z dzierżaw Sambora II) i współpracy Siemomysła z Krzyżakami, wezwali na pomoc księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego, znanego wroga niemczyzny.
W 1271 roku Salomea i Siemomysł utracili swoje księstwo i dostali się do niewoli, a potem znaleźli się na siedmioletnim wygnaniu. Fenenna przez jakiś czas mogła wraz z rodzeństwem i matką przebywać na dworze jej krewnych w Meklemburgii, gdzie zetknęła się z kulturą Zachodu. Z nauk matki wyniosła także zapewne znajomość języka niemieckiego i pozytywny stosunek do Krzyżaków.
Pod opieką matki i stryja
W wyniku układu zawartego z książętami piastowskimi w Lądzie w 1278 roku ojciec Fenenny odzyskał księstwo inowrocławskie i rządził tam przez dziewięć lat, do czasu swojej śmierci, w międzyczasie na próżno starając się odzyskać utracone dziedzictwo teścia.
Fenenna od najmłodszych lat wyrastała w poczuciu krzywdy, wyrządzonej przez krewnych zarówno jej ojcu, jak i dziadkowi, zmarłemu na wygnaniu na przełomie 1277 i 1278 roku. Takie poczucie wpajała jej matka Salomea, która nigdy nie pogodziła się z utratą ziem Sambora II i, chcąc nie chcąc, musiała przystać na współopiekę szwagra – Władysława Łokietka – nad małoletnimi dziećmi.
To Łokietkowi, który po śmierci Leszka Czarnego (1288), drugiego z przyrodnich braci, rościł sobie prawa do tronu krakowskiego i szukał stronników za granicą, przypisuje się zaaranżowanie małżeństwa Fenenny z królem Węgier. Mimo niezwykłego awansu skromnej księżniczki inowrocławskiej do roli królowej polskie źródła niewiele o niej mówią. Długosz w swoich rocznikach wspomina Fenennę tylko raz, nadmieniając omyłkowo, że „zaślubiła króla węgierskiego Stefana”. W rzeczywistości nie mogła być ona żoną Stefana V zmarłego w 1272 roku, bo miała wówczas najwyżej trzy lata albo nie było jej jeszcze na świecie. Począwszy od XIX stulecia, przy poparciu źródeł węgierskich, historycy identyfikują Fenennę jako żonę Andrzeja III, ostatniego króla Węgier z dynastii Arpadów.
Kariera Kopciuszka
Jak już wspomniano, małżeństwo przedwcześnie osieroconej przez ojca księżniczki zostało zaaranżowane przez Łokietka, który jako najbliższy krewny Siemomysła w linii męskiej domagał się prawa do opieki nad jego żoną, dziećmi i oczywiście księstwem. Stosunki bezdzietnego jeszcze stryja z matką Fenenny były co najmniej poprawne, więc kiedy bratanica stała się elementem jego polityki dynastycznej, księżna na to przystała. Pokusa zobaczenia córki na królewskim tronie była zbyt wielka, aby się wahać, i Salomea zgodziła się oddać Fenennę świeżo upieczonemu królowi Węgier.
W imieniu Andrzeja III, koronowanego w lipcu 1290, w pertraktacjach przedślubnych uczestniczyli między innymi podkanclerzy Teodor oraz znany doskonale Łokietkowi Jerzy Sóvári z rodu Baksa, który kiedyś wspierał jego zmarłego brata Leszka Czarnego w walkach z buntownikami i Tatarami. Pertraktacje na dworze Łokietka nie trwały długo i już na początku jesieni poselstwo wraz z księżniczką powróciło na Węgry, gdzie między wrześniem a 24 listopada 1290 roku odbył się jej ślub z Andrzejem III.
Krótkie małżeństwo
Fenenna została koronowana na królową Węgier podczas uroczystości ślubnych albo niedługo potem. Nie wiadomo niestety, jak układało się jej w małżeństwie. Oboje z mężem byli w podobnym wieku lub on był nieznacznie starszy, więc można założyć, że znaleźli jakąś nić porozumienia.
Brak dokładniejszych informacji w źródłach nie pozwala także stwierdzić, czy Fenenna garnęła się do polityki, czy jedynie poprzestawała na wypełnianiu obowiązków zwyczajowo spoczywających na królewskiej małżonce. Wiadomo, że dysponowała własną pieczęcią, a w latach 1290–1295 wystawiła kilkanaście dokumentów. Niedługo po koronacji nadała między innymi przywileje podkanclerzemu Teodorowi w podziękowaniu za zasługi wobec niej, w tym za udział w pertraktacjach przedślubnych, które doprowadziły do jej małżeństwa.
Chociaż Fenenna nie odegrała większej roli na węgierskim dworze, nie należy zakładać, że nie orientowała się w polityce. Być może w swoim krótkim małżeństwie nie miała okazji wykazać się takim hartem ducha jak matka, która wspierała synów w rządach w księstwie inowrocławskim i starała się uregulować stosunki z Krzyżakami. Nie można także przypuszczać, że to, co działo się na Węgrzech, było jej obojętne. Musiała przecież jakoś zareagować, kiedy przeciwko jej mężowi wystąpił uzurpator – rzekomy brat poprzedniego króla. Niebezpieczeństwo szybko jednak zostało zażegnane przy pomocy Łokietka, którego z kolei w przyszłości w walkach z konkurentami do tronu krakowskiego będą wspierać węgierskie posiłki.
Fenenna zmarła zapewne pod koniec 1295 roku. Okoliczności jej śmierci i miejsce pochówku nie są znane. Umierając, pozostawiła po sobie urodzoną w 1292 roku córkę Elżbietę, ostatnią przedstawicielkę dynastii Arpadów. Królewna nie zaznała w życiu szczęścia, bo już w 1301 roku została osierocona przez ojca, jej zaręczyny z królem Wacławem III Przemyślidą zostały zerwane, a macocha Agnieszka Habsburżanka zmusiła ją do wstąpienia do klasztoru, otwierając Habsburgom drogę do tronu Węgier.
Bibliografia
Długopolski E., Władysław Łokietek na tle swoich czasów, Kraków 2009.
Długosz J., Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, red. i komentarz K. Pieradzka, ks. 7–8 (1241–1299), Warszawa 2009.
Dokumenty polskie z archiwów dawnego Królestwa Węgier, oprac. S.A. Sroka, t. I, Kraków 1998.
Centkowski J., Niezłomny władca, Władysław Łokietek, Warszawa 1978.
Piastowie. Leksykon biograficzny, red. S. Szczur i K. Ożóg, Kraków 1999.
Tetrycz-Puzio A., Piastowskie księżne regentki. O utrzymanie władzy dla synów, Kraków 2016.
Śliwiński B., Ziemomysł Inowrocławski. Książę kujawski. Brat Leszka Czarnego i króla Władysława Łokietka, Kraków 2017.
