Anna Bretońska była królową o wyjątkowo silnej pozycji. Dzięki małżeństwu, które zawarła w 1491 r. z Karolem VIII Walezjuszem, do Królestwa Francji przyłączono Bretanię. To również królowa Anna podjęła kroki, które na zawsze zmieniły charakter francuskiego dworu.
Dziedziczka Bretanii
Anna urodziła się w 1477 r. w Nantes jako córka księcia Bretanii Franciszka II i jego drugiej żony Małgorzaty de Foix, księżniczki Nawarry. Para książęca nie doczekała się męskiego potomka i w całej Europie zdawano sobie sprawę, że to Anna odziedziczy Bretanię. Niewiele wiadomo o najmłodszych latach jej życia i o edukacji. Zapewne otrzymała wykształcenie typowe dla kobiet wywodzących się z warstw szlacheckich w XVI w. – czytała i pisała w języku francuskim, być może również w języku łacińskim. Nad jej wychowaniem czuwała guwernantka Françoise de Dinan, hrabina de Laval, oraz grono preceptorów, z których najbardziej znany był dworski poeta Jean Meschinot. Dzięki nim Anna poznawała arkana tańców, śpiewu oraz muzyki.
Walka o rękę księżniczki
Pod koniec XV wieku o rękę dziedziczki Bretanii ubiegał się cały zastęp panujących oraz ich synów, a Franciszek II umiejętnie wykorzystywał zawierane dzięki temu alianse i sojusze do wzmacniania swojej pozycji w relacjach z Królestwem Francji. W zamian za mglistą perspektywę przyłączenia Bretanii do własnych państw pomoc finansową i wojskową oferowali Franciszkowi II kolejno między innymi król Anglii Henryk VII Tudor, Maksymilian (syn cesarza Fryderyka III Habsburga i przyszły cesarz), a także książęta Orange i Buckingham. Ostatecznie po długiej batalii w 1491 r. Anna poślubiła króla Francji Karola VIII Walezjusza, decydując o podtrzymaniu i wzmocnieniu istniejących więzi między Nantes i Paryżem. Po śmierci Karola VIII została żoną kolejnego francuskiego władcy Ludwika XII, cementując związki Bretanii z Francją.
Królowa Anna
Pozycja królowej Anny w strukturach władzy była bardzo silna; nie była ona tylko królewską małżonką, ale i władczynią, dzięki której terytorium Francji wzbogaciło się o kolejną ziemię. Również dzięki niej na dworze Karola VIII i Ludwika XII pojawili się reprezentanci szlachty bretońskiej. Monarchini miała wyjątkowo wysokie mniemanie o otaczających ją kobietach i o roli swego orszaku w tworzeniu propagandowego wizerunku króla oraz jego małżonki. Co prawda w okresie średniowiecza kobiety bywały na dworze, uświetniając bale czy potyczki rycerskie, ale to do Anny Bretońskiej należała inicjatywa utworzenia stałego domu (maison) królowej wzorowanego na analogicznej instytucji przeznaczonej do obsługi króla. W skład domu królowej wchodziły głównie panie; władczyni podobno nie odmówiła prośbie żadnej ze szlacheckich córek, które zgłaszały chęć służenia przy jej boku. Możne rody reprezentowały w maison m.in. Karolina Aragońska księżniczka Tarente, Anna de Bourbon dziedziczka Montpensier oraz Anna de Foix dziedziczka Candalle. Królowa chętnie spędzała czas ze swoimi damami oraz pannami honorowymi, czyniąc z fraucymeru istotny element dworu królewskiego. Każdego ranka władczyni dokonywała osobistej inspekcji, sprawdzając, czy wygląd dam odpowiada wyznaczonej im roli. W czasie wolnym panie wspólnie haftowały, tkały kilimy i spacerowały. Królowa Anna troszczyła się o swe damy w trudnych dla nich momentach, wspomagała je w razie choroby lub śmierci w rodzinie, a mniej zamożnym pannom fundowała posagi.
Otwartość władczyni musiała wpłynąć na wzrost liczebności jej maison. Początkowo obsługiwało ją tylko 88 osób, ale już w 1498 r. przy królowej przebywały aż 253 osoby (stanowiło to ponad 80% obsady domu króla). W momencie śmierci Anny Bretońskiej w skład jej domu wchodziło 325 ludzi, z czego 53 to były kobiety. Była to prawdziwa rewolucja w dworskim mikroświecie – żadna z poprzedniczej królowej Anny nie posiadała tak licznej służby i żadna z nich nie była obsługiwana przez tak dobrze zorganizowane kobiece grono o sprecyzowanych kompetencjach.
Kobiety na dworach renesansowych
Zmiany, które zaszły na dworze w czasach Anny Bretońskiej, były typowe dla rozpoczynającej właśnie panowanie kultury renesansowej. Jej początki nad Sekwaną datowane są od momentu wyprawy Karola VIII do Italii w 1498 r. Ekspansja nowych trendów bazujących w większym niż dotychczas stopniu na kulturze starożytnej oznaczała zwiększenie roli kobiet w otoczeniu władcy oraz jego małżonki. Damy zaczęły stanowić znaczną część dworskiej służby odpowiedzialnej za funkcjonowanie domu monarchini. Ich zadaniem było również przydawanie splendoru królewskiej małżonce, co stawało się ważne w miarę stopniowego wzrastania prestiżu Walezjuszy na arenie międzynarodowej. Brały też udział w tych rozrywkach, które odpowiadały ich naturze i zainteresowaniom. Co prawda nie walczyły w organizowanych turniejach, ale były tymi, o których względy zabiegano. W epoce renesansu zaczęto przykładać większą niż dotychczas dbałość do ich edukacji, co przekładało się na wzrost znaczenia kobiecego mecenatu zarówno w stolicy, jak i na prowincji. Dom królowej był wreszcie tą instytucją, która zapewniała szlacheckim córkom wykształcenie na dobrym poziomie oraz dawała szansę zawarcia mariażu korzystnego dla panien oraz ich rodzin.
Dworska codzienność
Dzięki Annie Bretońskiej dwór królewski na zawsze zmienił swoje oblicze, stając się miejscem koegzystencji kobiet i mężczyzn. Plotkarz i znawca dworskich obyczajów Brantôme zauważył, że tendencja do przyciągania coraz większej liczby pań stała się szczególnie widoczna za Franciszka I Walezjusza. W opinii tego pisarza dwór bez kobiet byłby niczym ogród bez kwiatów. Stała obecność dam na dworze przyczyniła się do złagodzenia obyczajów, słudzy króla zaczęli większą uwagę zwracać na wytworność stroju i manier, wreszcie na ogólną ogładę, którą określano mianem politesse. W trakcie codziennych spotkań kobiet i mężczyzn w pałacowych antyszambrach i galeriach rodziła się sztuka wyrafinowanej konwersacji, która przemieniała charakter dworu, czyniąc z niego ważny ośrodek kulturalny. Rządzący odpowiadał m.in. za stroje pań, które wchodziły w skład domów kobiecych. W 1564 r. Katarzyna Medycejska ofiarowała towarzyszącym jej pannom honorowym pięć sukien, które uszyto z wykorzystaniem złotego płótna. Dodatkowy strój otrzymały one od monarchy, któremu zależało na szyku świty królowej matki w trakcie zbliżających się istotnych rozmów dyplomatycznych. W czasach Katarzyny Medycejskiej liczba kobiet przeznaczonych do jej obsługi znacząco wzrosła – w 1585 r. było to już 111 pań! Część z nich wchodziła w skład słynnego escadron volante, czyli grupy dam, które królowa matka wykorzystywała, by realizować swe rozmaite cele, głównie utrzymywać sojusze z wpływowymi personami ze świata polityki.
