Kochanka, matka, opiekunka – w końcu żona. W średniowieczu, kiedy żywot kobiety od kołyski po grób biegł ustalonym torem, życie Katarzyny Swinford zdecydowanie się wyróżniało. W przeciwieństwie do innych kobiet swoich czasów była niezależna finansowo i mogła spędzić prawie połowę swojego życia z człowiekiem, którego kochała – Janem z Gandawy. Jeszcze bardziej niezwykły jest ich wspólny wpływ na losy świata. Katarzyna, o której zachowała się tylko wyryta na grobie inskrypcja informująca o jej niezwykłej urodzie, jest antenatką między innymi każdego angielskiego króla od 1461 roku, księżnej Diany, Winstona Churchilla oraz pięciu amerykańskich prezydentów. Od niej też wywodzi się cała dynastia Tudorów.
Pierwsze małżeństwa
Katarzyna de Roët urodziła się prawdopodobnie w 1350 roku w rodzinie rycerskiej. Jej ojciec przybył do Anglii razem z Filipą de Hainault, przyszłą żoną Edwarda III i królową Anglii. Katarzyna i jej rodzeństwo dorastali na angielskim dworze, a siostra Katarzyny poślubiła nawet Geoffreya Chaucera, angielskiego poetę, filozofa i dyplomatę. W wieku dziewięciu lat Katarzyna została damą dworu i jej los po raz pierwszy splótł się z dziesięć lat starszym Janem. Wysoki, przystojny, czarujący i wykształcony czwarty syn króla Edwarda III ożenił się właśnie z urodziwą Blanką Lancaster. Było to małżeństwo zawarte zarówno z powodów dynastycznych, jak i z miłości. Jan bardzo zyskał na tym związku, jako że po śmierci swojego teścia w 1361 roku odziedziczył połowę jego ziem, tytuł hrabiego Lancaster, Leicester, Lincoln i Derby oraz miano największego posiadacza ziemskiego w północnej Anglii. Rok później Edward III nadał synowi tytuł księcia Lancaster. Tak powstał właśnie ród Lancasterów, gałąź rodu Plantagenetów, która odegra później niezwykle istotną rolę w losach Anglii i wyda na świat licznych królów. Co ciekawe, założyciel rodu – Jan – sam nigdy nie nosił korony, mimo że u kresu swych dni był prawdopodobnie najbogatszym (oprócz królów) i najbardziej wpływowym człowiekiem w Europie.
Katarzyna w tym czasie dorastała i pełniła funkcję jednej z guwernantek książęcych dzieci. W 1366 roku poślubiła Hugo Swinforda, rycerza z książęcej świty. Urodziła mu trójkę dzieci. Książę sam osobiście trzymał do chrztu najstarszą córkę Katarzyny. Niedługo potem Jan przeżył wielką tragedię – 12 września 1368 roku, w wieku 26 lat, zmarła Blanka Lancaster. Stało się to miesiąc po urodzeniu siódmego dziecka. Ich małżeństwo trwało zaledwie dziewięć lat. Załamany Jan zdawał sobie sprawę, że koniecznie musi ponownie zawrzeć związek małżeński. Po namyśle wybrał Konstancję Kastylijską i w 1371 roku ożenił się z nią, co dało mu pretekst, aby wyjechać na jakiś czas z Anglii i walczyć o tron królestwa Kastylii w imieniu swojej żony. W tym samym roku umarł mąż Katarzyny, zostawiając jej dość duży majątek. Jeszcze młoda i całkiem niezależna finansowo wdowa postanowiła wrócić na dwór księcia. Rok później byli już kochankami.
Wspólne życie w cieniu skandalu
Na początku romans starano się utrzymać w tajemnicy. Katarzyna dopiero co owdowiała i zobowiązana była pozostawać w żałobie. Z kolei Jan właśnie się ożenił i nie miało znaczenia to, że uczynił to z powodów czysto politycznych, a z żoną zawarł milczącą zgodę na osobne życie. Oficjalnie Katarzyna była nauczycielką książęcych dzieci oraz „dobrą i drogą przyjaciółką” samego księcia. Tak naprawdę połączyła ich prawdziwa miłość, którą sobie szczerze okazywali. Książę był także niezwykle hojny – Katarzyna dostawała liczne prezenty, drogą biżuterię, wykwintne stroje i beczki najlepszego wina. Dodatkowo Jan podarował jej przynoszące dochód posiadłości, co zwiększyło jej, i tak już znaczny, majątek osobisty. Katarzyna urodziła ma czwórkę dzieci: trzech synów i córkę. Pierwszy syn pary – Jan – przyszedł na świat w zamku Beaufort, leżącym na ziemiach francuskich, i takie właśnie nazwisko przyjęły zrodzone z tego związku dzieci. Rozwiązanie to miało jeszcze jedną zaletę – dzieci Jana z nieprawego łoża nie mogły tym samym zagrozić w żaden sposób legalnym potomkom księcia, noszącym nazwisko Lancaster.
Po kilku latach związku kochankowie już dłużej nie mogli się ukrywać, a o romansie wiedzieli wszyscy. Wywołało to oczywiście duży skandal, biorąc pod uwagę obowiązujące ówcześnie zasady moralne i społeczne. Czy jednak sytuacja ta była rzeczywiście wyjątkowa? W czasach, gdy małżeństwa były przede wszystkim kontraktem finansowym lub politycznym, stanowisko kochanki uważano za powszechnie akceptowane. Dobrze widziana była jednak dyskrecja, a romans księcia i damy dworu stał się publiczną tajemnicą. Reputacja Katarzyny była bezpowrotnie zrujnowana, chroniła ją tylko potęga polityczna i finansowa Jana.
W roku 1377 zmarł Edward III i na tronie zasiadł dziesięcioletni bratanek Jana, Ryszard II. W zastępstwie małoletniego króla faktyczną władzę sprawował książę, co wywołało bezpodstawne plotki, jakoby chciał zagarnąć tron dla siebie. Faktem jest jednak, że książę stał się najbardziej wpływowym arystokratą w kraju. Do tego podjął bardzo źle przyjętą decyzję o trzykrotnym podniesieniu podatków. Wszystko to w roku 1381 doprowadziło do buntu najniższych warstw społecznych, zwanego powstaniem Wata Tylera. Powstańcy odnosili z początku spore sukcesy – między innymi udało im się zająć Canterbury, Londyn i Tower. W wyniku zamieszek ucierpiał sam książę – chłopstwo zajęło jego okazały pałac Savoy, po czym obrabowało go i doszczętnie spaliło. Wstrząśnięty tymi aktami przemocy Jan doszedł do wniosku, że to sam Bóg karze go za grzechy. Dokonał publicznego wyznania win, przyznał się do cudzołóstwa i rozstał się z Katarzyną. Mimo ostentacyjnego porzucenia kochanki, książę nigdy nie przestał jej kochać. Nadal wysyłał jej i dzieciom bardzo hojne prezenty, a pod pretekstem wspólnego wychowywania potomstwa pozostawał z nimi w stałym kontakcie. W 1387 roku, aby stopniowo ponownie zbliżyć się do byłej kochanki, Jan zaproponował jej stanowisko damy dworu swojej synowej. W międzyczasie ostatecznie rozwiązała się kwestia tronu Kastylii. Jan zawarł pokój z królem Kastylii i córkę Katarzynę Lancaster wydał za mąż za następcę tronu – Henryka. Znikł więc jedyny powód utrzymywania pozorów związku małżeńskiego z Konstancją i książę szybko wrócił do Katarzyny.
Krótkie małżeństwo
Gdy w 1394 roku umarła Konstancja, nic już nie stało kochankom na drodze do szczęścia. Największym pragnieniem księcia było wtedy poślubienie Katarzyny i legitymizacja wspólnych dzieci. Po dwudziestu czterech latach nieformalnego związku, 14 stycznia 1394 roku, Katarzyna Swinford poślubiła Jana z Gandawy. Zawarcie małżeństwa wymagało oczywiście zgody papieża, ponieważ, według prawa kanonicznego, Jan – przyjmując rolę ojca chrzestnego Blanki Swinford – stawał się „bratem” Katarzyny. Papież poszedł nawet krok dalej – nie tylko zaaprobował małżeństwo Jana i Katarzyny, ale także uznał ich wspólne dzieci za potomstwo z prawego łoża. Takiego samego aktu dokonał król Ryszard II – w bezprecedensowej uchwale uznał czwórkę Beaufortów, przyznał im prawo do dziedziczenia i, co najważniejsze, znaleźli się oni w linii ewentualnych następców tronu. Małżonkowie swoim ślubem po raz kolejny zaszokowali opinię publiczną. Nikt nie mógł uwierzyć, że pięćdziesięciopięcioletni najbogatszy arystokrata w kraju żeni się ze swoją czterdziestosześcioletnią kochanką, zamiast znaleźć sobie młodą i dobrze urodzoną żonę.
Niestety, książęca para nie cieszyła się długo szczęściem. Po zaledwie trzech latach, 3 lutego 1399 roku, Jan umarł, prawdopodobnie z powodu choroby wenerycznej, i został pochowany u boku swojej pierwszej żony Blanki. Katarzyna odziedziczyła po nim znaczny majątek, zdecydowała się jednak przenieść do Lincolnshire i dożyć swoich dni jako gość dziekana katedry w Lincoln. Umarła w 1403 roku, przeżywszy ukochanego zaledwie o kilka lat.
