O Katarzynie Plantagenet, nieślubnej córce Ryszarda III, dziś nie wiadomo niemal nic. Fragmentaryczne informacje, uzupełniane często zwykłymi domysłami, pozwalają stworzyć jedynie mglisty obraz młodej dziewczyny. Wspominają o niej zaledwie cztery dokumenty z epoki.
Najwcześniejsza wzmianka na temat Katarzyny pochodzi z intercyzy datowanej na 29 lutego 1484 roku. W umowie tej William Herbert zobowiązuje się wobec Ryszarda III do poślubienia lady Katarzyny Plantagenet, jego córki, przed dniem św. Michała (29 września), i gwarantuje jej dożywotnią rentę w majątku ziemskim o wartości 200 funtów rocznie. Król natomiast zgadza się pokryć wszystkie koszty ślubu oraz przyznaje ziemie i urzędy wartości 1000 marek (666 funtów) rocznie młodej parze i jej męskim potomkom.
Ślub odbył się w maju 1484 roku. Wtedy też w Yorku Ryszard III przyznał „Williamowi, hrabiemu Huntingdon, i Katarzynie, jego żonie” liczne dwory w Devon, Kornwalii i Somerset.
W tamtych czasach małżeństwa często zawierano w dzieciństwie. Zgodnie z nakazami Kościoła młoda dziewczyna mogła mieszkać z mężem nie wcześniej niż w wieku dwunastu lat. Nie znamy daty urodzenia Katarzyny. Alison Weir, autorka książek historycznych i powieści, przyjmuje, że Katarzyna przyszła na świat w 1470 roku, opierając się na założeniu, że wyszła za mąż jako czternastolatka, co było powszechnym zwyczajem w czasach, w których żyła. Wydaje się to możliwe – nie mogła być wiele starsza, jako że w 1470 roku Ryszard III miał tylko osiemnaście lat. Jest też mało prawdopodobne, by urodziła się po jego ślubie z Anną Neville, który odbył się w 1472 roku.
Matka królewskiej córki
Alison Weir, prezentując postać nieco zapomnianej lady Katarzyny na kartach Niebezpiecznego dziedzictwa (Wydawnictwo Astra, Kraków 2013), podjęła próbę zrekonstruowania jej życia nie tylko w oparciu o nieliczne materiały, ale także wnioski i – co sama zaznacza – zwykłe prawdopodobieństwo. Przypuszcza, że jej matką mogła być Katarzyna Haute, żona Jamesa Haute’a, który był synem Williama Haute’a i Joan Wydeville, kuzynki królowej. Ryszard, książę Gloucester, właśnie niejakiej Katarzynie Haute w roku 1475 lub wcześniej przyznał grant w wysokości 100 szylingów rocznie ze swych posiadłości we wschodniej Anglii. Nie wiadomo, co było powodem takiej decyzji – być może pieniądze te przeznaczył na utrzymanie dziecka. Istotnym może być fakt, że córka nosiła takie samo imię jak Katarzyna Haute, jakkolwiek jest też możliwe, że została tak ochrzczona w hołdzie dla św. Katarzyny ze Sieny, jednej z ulubionych świętych Ryszarda i patronki młodych dziewcząt.
Niektóre źródła genealogiczne wskazują, że James Haute pochodził z miejscowości Waltham, w hrabstwie Kent. Dokumenty z Archiwum Narodowego jasno jednak wskazują, że posiadał ziemie w Hertfordshire i Bedfordshire, a jego główna siedziba mieściła się w Kinsbourne Hall (lub Annable’s) w Harpenden, którą nabył od Williama Annable niedługo po 1467 roku. Sytuowała się więc na wschód od istniejącego do dziś – choć z czasem nieco zmodyfikowanego – dworu Tudorów, Annables House, w Kinsbourne Green.
James Haute zmarł przed 20 lipca 1508 roku, kiedy to potwierdzono jego testament. Wykaz sądowy datowany na początek XVI wieku wspomina o „srebrach i innych przedmiotach w [jego] domu, poleconych pieczy [jego] żony”, tak więc Katarzyna Haute wówczas jeszcze żyła. Katarzyna i James Haute mieli dwóch synów: dziedzica Edwarda Haute z Londynu oraz Alana.
Lady Katarzyna
Alison Weir zaznacza, że podczas pracy natrafiła na niczym niepoparte stwierdzenie, jakoby Katarzyna „niemal na pewno została aresztowana” w zamku Raglan w czerwcu 1487 roku po bitwie pod Stoke Field. Choć Autorka nie odkryła żadnych materiałów potwierdzających ten fakt w źródłach z epoki, stało się to dla niej inspiracją dla wątku łączącego Katarzynę z Johnem de la Pole, hrabią Lincoln, siostrzeńcem Ryszarda III, który poległ we wspomnianej bitwie, walcząc przeciwko Henrykowi VII.
Nic pewnego nie wiadomo także o potomstwie Katarzyny Plantagenet. Czy kiedykolwiek była w ciąży? Nie ma takiej pewności. Wiadomo natomiast, że umarła młodo, gdyż lista gości na koronacji Elżbiety York w listopadzie 1487 roku wymienia Williama Herberta jako wdowca. Jeżeli informacja ta jest prawdziwa i przyjmiemy, że Katarzyna dożyła 1487 roku, w chwili śmierci mogła mieć około siedemnastu lat. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że przyczyną tak wczesnego zgonu młodej mężatki był poród, co zdarzało się bardzo często. A skoro nie ma żadnych wzmianek o dzieciach z tego małżeństwa, autorka założyła, że poroniła lub urodziła martwe dziecko. Jest również prawdopodobne, że żadne adnotacje o dzieciach Katarzyny – jeśli przyjmiemy, że doczekała się potomstwa – nie pojawiły się w ówczesnych dokumentach, ponieważ spadkobierczynią Williama Herberta była jego córka z pierwszego małżeństwa, Elizabeth.
Katarzynę najprawdopodobniej pochowano w kościele św. Cadoca w Raglan, który został ufundowany przez jej męża i teścia, a którego najstarsza część pochodzi z XIV wieku. Nie ma żadnych dowodów wskazujących na to, że spoczywa u boku męża w opactwie Tintern.
Aleksandra Marczuk
